A Muralla romana de Lugo é o símbolo da cidade, da provincia e un dos emblemas de Galicia. Declarada Patrimonio Mundial da UNESCO no ano 2000, foi construída, como non podía ser doutro xeito, cos produtos mineiros máis accesibles de Galicia e perdurables no tempo: granito, lousa, formigón de cal e áridos.
A cidade de Lugo ten a súa orixe na base militar romana de Lucus Augusti da época do emperador Augusto, que dirixiu unha política expansiva para anexar o noroeste peninsular (Gallaecia) ao Imperio Romano. O campamento data do 25 a.C, pero non foi ata os anos 14-13 a. cando Paulo Fabio Máximo fundou a cidade.
A prosperidade da cidade fíxoa moi atractiva para os inimigos do Imperio (bárbaros e rebeldes), polo que a finais do século III d.C, ante a inestabilidade política e militar, Roma comprométese a fortificar varias cidades do noroeste peninsular como Asturica Augusta (Astorga), Legio (León), Bracara Augusta (Braga) ou Lucus Augusti (Lugo).
O caso de Lucus Augusti foi especial, xa que, ademais de desempeñar un papel estratéxico nas comunicacións, relacións comerciais e na organización administrativa de Gallaecia, foi a última cidade romana antes do Finisterrae e debido á súa proximidade cos límites do Imperio, considerouse esencial blindala.
Estímase que a construción da muralla corresponde a un único proxecto, pero non hai constancia de canto tempo duraban as obras. Debido ás irregularidades do terreo, a muralla ten máis altura na parte noroeste. A súa planta é rectangular, con ángulos redondeados, e orixinalmente tiña doce portas. Catro nos dous lados maiores e dous, nos menores. Seleccionouse a ubicación das doce portas para dar paso a unha rúa en uso, que á súa vez foi o inicio dalgunhas das principais estradas que unían Lucus Augusti co resto do Imperio.
A muralla de Lugo: lousas e granito
A muralla protexe no seu interior as principais áreas da cidade: o foro, o teatro, as domus principais (como as musealizadas Domus do Mitreo e Casa do Mosaido), as augas termais urbanas, o castellum aquae, o mercado e os principais templos, así como a basílica cristiá. O espazo comercial e o mercado onde había moitos obradoiros artesáns tamén estaban dentro.
No exterior, hai barrios máis humildes, algúns templos, e zonas agrícolas e gandeiras. A muralla dividiu a cidade en dúas, cunha estrutura urbana e social que se manterá ata o século XX. O proxecto foi desenvolvido por un enxeñeiro militar con coñecementos avanzados de xeometría e dos cánones arquetectónicos de Vitruvio.
Os materiais principais eran lousas para os propios revestimentos das murallas. Cortábanse as lousas en follas grosas e colocábanse unha sobre a outra coma se fosen de ladrillos.
Morteiro romano na Muralla de Lugo
No seu interior, o núcleo da construción é o opus caementicium, un material de construción moi empregado polos romanos -que posiblemente aprenderon dos etruscos-, consistente nunha mestura de auga, cal, area, grava ou pedra pequena, cuxa resistencia e solidez unha vez feita era comparable e incluso superior nalgúns casos aos proporcionados polos perpiaños.
O seu baixo custo e a súa rápida fabricación case en calquera parte do Imperio fixeron ao opus caementicium o material indispensable para construír edificios que aínda hoxe desafían elementos e tempo. O morteiro posterior e o formigón moderno son os seus descendentes máis próximos.
Con case toda seguridade, os muros de pizarra tamén estaban enfuscadas en todas as súas caras. A defensa da muralla complementouse con 85 cubos defensivos de granito e bloques de lousa, coroados por torres de dous andares con fiestras de medio punto como fortalezas. As cinco portas principais estaban protexidas por dúas torres de granito colocadas simetricamente a ambos os dous lados do oco.
Na cara exterior da muralla había un foso con fins defensivos, separado a uns 5 metros da muralla, cun ancho de 20 metros e unha profundidade media de 4 metros do chan orixinal. Este foso é o único atopado en construcións similares en Hispania.
As portas actuais, abertas entre os séculos XVIII e XX, non corresponden á época romana, senón ao corpo da muralla. A pesar disto, a Muralla romana de Lugo é a mellor conservada da Península Ibérica, entre as da súa época, e o seu aspecto actual responde case na súa arquitectura imperial.
Lugus Augusti, cerámica e agua termal
Pero o legado romano de Lugo non está só no impoñente muro. As augas termais, tamén da época romana, atópanse no actual edificio termal. Houbo probas de varias unidades: un vestiario e unha cámara de baño frío, que posteriormente foi usada como capela cristiá. O balneario actual segue a usar as mesmas augas que hai 1.700 anos con fins terapéuticos.
A auga era importante para Roma e as comunicacións non podían ser interrompidas por ela. Por iso, Lugo ten unha ponte cuxo propósito era ligar Lucus con Asturica (Astorga) que aínda hoxe en día se usa. Ten 104 metros de longo e 4 de ancho. Formou parte da Vía XIX e, aínda que tanto na Idade Media como na Idade Moderna sufriu varias modificacións, mantén as súas bases e estruturas romanas de pedra de granito escuro e lousa.
Pero tamén na mesma estrutura da muralla e no recinto interior apareceron unha gran cantidade de restos cerámicos comúns (placas, cuncas, fontes …) e fornos de produción, o que permite asegurar que Lugo era unha capital industrial en cerámica, Así que nas proximidades da cidade houbo que escavar fosos de arxila.
A explotación dos ricos recursos mineiros de Gallaecia dun xeito sistemático e industrial é o que permitiu ao Imperio expandirse nunha rexión afastada da súa capital. Ao mesmo tempo que se mantiña este uso racional dos recursos minerais (rocas, áridos, metais, augas e arxilas), Galicia estaba entrando na civilización e na cultura occidental.
