O aproveitamento económico do fondo do mar tal e como o imaxinou Julio Verne na súa novela Vinte mil leguas de viaxe submarina está moito máis preto do que nos imaxinamos.
Segundo a Comisión Europea, a extracción de minerais do fondo do océano ten un enorme potencial, xa que estes poden presentarse en altas cantidades. Por iso, mediante a súa extracción, garántese a seguridade do seu abastecemento, e cóbrese o oco do mercado cando reciclar eses minerais xa non sexa posible nin adecuado, ou cando a explotación de minas en terra firme sexa demasiado custosa. Con todo, a falta de coñecementos sobre as profundidades mariñas fai que se deba abordar esta actividade con cautela. Por iso, a Comisión Europea emprendeu varios estudos e proxectos destinados a arroxar luz sobre os beneficios e inconvenientes relativos a este tipo de extraccións.
A extracción mineira no fondo mariño
Durante o último medio século, unha serie de exploradores mineiros trataron de chegar ata o fondo do mar para colleitar os minerais metálicos que, a primeira ollada, parecen anacos de carbón. A primeira incursión en busca de metais nas profundidades mariñas tivo lugar en 1873 cando o buque oceanográfico HMS Challenger recolleu varias pezas en forma de óvalo compostas por óxido de manganeso case puro. Na época, o óxido de manganeso utilizábase para tinguir algodón, pero dado que a demanda se podía cubrir cos recursos da superficie, tardouse case un século en recuperar este fito.
É a finais da década de 1960 cando varios consorcios retomaron o estudo das profundidades mariñas, máis concretamente da extracción de minerais na zona de Clarion- Clipperton no Pacífico. Ocupa unha área duns 4,5 millóns de quilómetros cadrados en augas internacionais. Estímase que esta zona contén máis cobalto, níquel, cobre e zinc que todos os depósitos terrestres combinados.
O problema que xorde coa minería submarina é o desenvolvemento de tecnoloxías que fagan eficiente e seguro operar a esas profundidades, xa que a 6.000 metros de profundidade a presión é 600 veces maior que a presión do nivel do mar, un obstáculo xigantesco se o que se pretende é funcionar permanentemente no fondo mariño.
Xa se están comezando a importar técnicas doutras industrias extractivas, como a petroleira, ao introducir o uso de vehículos submarinos autónomos. Pero en canto ás consideracións puramente económicas, a extracción de minerais do leito mariño dependerá da regulación e de como se repartan os ingresos derivados da extracción, xa que esta realízase, maioritariamente, en augas internacionais.
Que se pode atopar no fondo do mar
Na extracción de minerais en augas profundas, pódense achar tres tipos de orografía con distintos recursos e características:
- Nódulos polimetálicos. A unha profundidade de 6.000 metros, pódense atopar estas esferas rochosas que constitúen unha concentración extraordinaria de metais. Son moi abundantes nas chairas do fondo do océano Pacífico.
- Sulfuros masivos. Son minerais formados pola acción volcánica compostos, case totalmente, por sulfuros. Están situados nas crestas oceánicas con actividade volcánica, entre 1.500 e 3.500 metros de profundidade.
- Codia. Rica en cobalto, sitúase ao pé dos flancos de antigos volcáns, entre 800 e 2.500 metros de profundidade.
Estímase que ao redor de 2020, o 5% dos minerais utilizados no mundo poderían obterse dos fondos oceánicos. A minaría submarina a grandes profundidades comeza a dar os seus primeiros pasos e xa se concederon permisos para explotar xacementos no Pacífico e no Atlántico Sur en busca de minerais cuxas reservas en terra firme están próximas a esgotarse.
A riqueza submarina das Illas Canarias
Os montes situados ao suroeste das Illas Canarias, denominados Tropic e The Paps, albergan concentracións entre cen e mil veces superior á media de metais declarados estratéxicos pola Unión Europea debido á súa escaseza e o seu interese para a industria tecnolóxica das enerxías renovables.
O Instituto Xeolóxico e Mineiro Español (IGME) xunto coa Universidade Complutense de Madrid realizaron un estudo no que se detallan os minerais presentes nas costras de ferromanganeso que recubren o monte Tropic, o cal saltara á fama a principios de 2017 cando unha expedición do Britain’s National Oceanography Centre (NOC) o sinalara como unha das maiores reservas de telurio do planeta. O estudo pretende poñer en valor a riqueza potencial en metais estratéxicos dos montes submarinos situados ao oeste do Hierro.
Estes montes submarinos están recubertos por depósitos de ferromanganeso de ata dez centímetros de grosor. Estes depósitos tardaron millóns de anos en formarse e adoitan ser moi ricos en metais e terras raras. Nos montes The Paps, situados na franxa de 200 millas baixo a xurisdición española, e Tropic, emprazado na ampliación da plataforma canaria que o Goberno español lle pediu a Nacións Unidas, a concentración de telurio é cen veces máis alta que a media da zona. Pero é que materias primas como antimonio, arsénico, manganeso, chumbo, níquel e cobalto, teñen unha concentración próxima a 500 veces a media da codia terrestre, e o molibdeno pasa entre 500 e 1.000 veces a media.
O telurio é un compoñente que, se se atopa en cantidade suficiente, podería desenvolver a segunda xeración de células fotovoltáicas, xa que mellora o rendemento das actuais, baseadas en silicio. Unha capa de cadmio-telurio dunha milésima de milímetro absorbe o 90% da enerxía solar que recibe e pode producir enerxía con menos custo e menos peso que a tecnoloxía baseada en silicio.
Hai outros sete materiais catalogados como estratéxicos ou críticos que aparecen en concentracións superiores á media: vanadio, itrio, lantano, praseodimio, zinc, fósforo e ferro.
Como se controla a minaría submarina
Estímase que para 2050, a demanda de metais considerados estratéxicos, como cobalto, níquel, cobre e manganeso, será realmente urxente. A demanda global de níquel, por exemplo, é na actualidade duns dous millóns de toneladas anuais. Pero é que para 2030, necesitarase, polo menos, o dobre. En terra firme só se estimaron reservas de 76 millóns de toneladas. E co cobalto pasa igual, ademais de que o 60% das reservas mundiais atópanse na República Democrática do Congo, un país altamente inestable.
Por iso fanse imprescindibles novas vías para acceder ás materias primas, e con estas novas vías, nacen novas regulacións.
As empresas que decidan comezar a explotación do leito mariño terán que enfrontarse a máis controis das organizacións ambientais e penalizacións polo incumprimento das normas da Autoridade Internacional de Fondos Mariños (ISA). Este organismo, pertencente a Nacións Unidas, foi fundado en 1982 e composto por 168 países e administra as licenzas para explotar recursos a grandes profundidades que se atopan en augas internacionais, é dicir, controla o 54% do fondo de todos os mares do mundo. Ao estar estas zonas e os recursos que poidan ofrecer como herdanza común da humanidade, a ISA ten o mandato de recoller os froitos obtidos da minaría submarina para distribuír os beneficios entre os países en vías de desenvolvemento que non poden explotar eses recursos por si mesmos.
Ao mesmo tempo, a función da ISA é conceder os permisos de exploración e eventualmente de explotación, baseándose nun complexo código de regulacións acordadas polos países membros e organizacións observadoras integrantes da ISA.
Calquera iniciativa da ISA destinada a relaxar as restricións impostas polo momento, dará lugar a unha verdadeira carreira en canto á extracción de minerais do fondo mariño. Pero o certo é que todo se reduce ao custo de extracción: se resulta máis barato extraer os minerais do mar que da superficie, terminarase impoñendo este modelo. Aínda así, a minería submarina nunca eclipsará á extracción na superficie, senón que se producirá unha combinación das dúas.
Os fondos mariños son os grandes descoñecidos do planeta. Pero na última década pasou de ser unha posibilidade afastada a unha realidade probable. Co obxectivo de levar a cabo unha minaría altamente tecnolóxica e que cumpra os máis elevados estándares de sustentabilidade, a extracción de minerais do mar representará un 5% da oferta global en 2030 e o 15% para 2050.
