A minaría do ouro na Hispania romana constitúe un dos exemplos máis notables de explotación de recursos na Antigüidade. Galicia, xunto co noroeste da Península Ibérica, converteuse nun territorio estratéxico para Roma grazas á abundancia deste metal precioso. As técnicas mineiras aplicadas, o volume de recursos mobilizados e as pegadas que deixaron na paisaxe converten esta actividade nun capítulo fundamental da historia mineira galega.
O ouro era un recurso crítico para o Imperio romano. Empregábase na cuñación de moeda, na fabricación de obxectos de prestixio e no sostemento do aparato militar e administrativo. Hispania foi unha das principais fontes de subministración. A cifra exacta de ouro extraído é obxecto de debate entre os especialistas, pero as estimacións máis aceptadas sitúan a cantidade arredor de 190 toneladas de ouro procedentes de Galicia.
Para poñelo en contexto, esa cantidade equivalería hoxe a máis de 23.000 millóns de euros (segundo a cotización actual dunha onza troy), e representa un volume que non volvería acadarse na minaría europea ata a Idade Moderna. A modo comparativo, a produción mundial de ouro en 2024 foi de aproximadamente 3.680 toneladas, pero, naquela época, a magnitude da actividade romana en Galicia era sen precedentes na Europa occidental.
Técnicas de explotación
A minaría romana en Galicia acadou un grao de sofisticación notable. A técnica máis emblemática foi a ruina montium, descrita por Plinio o Vello na súa enciclopedia Naturalis historia. Este método consistía en escavar galerías no interior dos montes e despois inundalas con auga transportada mediante unha complexa rede de canles e depósitos. A presión da auga provocaba a derruba da montaña, liberando os materiais auríferos, que despois eran lavados e cribados para obter o ouro.
A magnitude das infraestruturas hidráulicas construídas dá conta da envergadura destes proxectos: canles de decenas de quilómetros, depósitos de regulación e sistemas de distribución que mobilizaban inxentes volumes de auga. Todo iso requiría unha meticulosa organización loxística e unha man de obra abundante, que incluía tanto traballadores libres como escravos.
Porén, ademais do célebre método da ruina montium, destacan os denominados “peites”, formacións que consistían nunha serie de canles secundarias dispostas en paralelo —de aí o seu nome— que recibían a auga cargada de sedimentos auríferos. O fluxo distribuíase cara a unha sucesión de piscinas escalonadas ou caixóns de decantación, onde a diminución da velocidade da auga favorecía a sedimentación selectiva das partículas máis pesadas, principalmente as pepitas e areas de ouro, mentres que os materiais máis lixeiros eran arrastrados augas abaixo.
Estas técnicas mostran o alto grao de coñecemento hidráulico e de enxeñaría ambiental que acadaron os romanos no noroeste peninsular. Ademais, evidencian a integración da minaría na paisaxe, xa que moitas das antigas piscinas e canles foron reutilizadas en épocas posteriores para a rega agrícola ou o abastecemento de auga, formando parte do rico patrimonio etnográfico galego.
Minaría aurífera romana en Galicia: máis alá das Médulas
O xacemento máis famoso vinculado á minaría romana é As Médulas, en León, onde a ruina montium deixou unha paisaxe espectacular declarada Patrimonio da Humanidade pola UNESCO. Porén, Galicia conta tamén con exemplos excepcionais de minaría aurífera romana, a miúdo menos coñecidos, pero de grande relevancia. A proximidade destas zonas auríferas evidencia a amplitude da fronte extractiva que Roma despregou no noroeste peninsular.
En Galicia documentáronse explotacións en Valdeorras, Quiroga, O Courel ou a comarca do Deza. No Courel, por exemplo, salientan os sistemas de canles e cortas mineiras que testemuñan o uso da ruina montium, adaptada á complexa topografía galega. En Valdeorras e na contorna do río Sil, consérvanse importantes restos de canles e depósitos, e no Deza pódense observar as pegadas de cortas e escombreiras que quedaron integradas na paisaxe local. Estes enclaves, aínda que menos mediáticos ca As Médulas, son fundamentais para comprender a verdadeira dimensión da minaría romana en Galicia e a súa capacidade de transformar o territorio.
Organización e sociedade mineira
A explotación aurífera romana en Galicia tamén deixou unha pegada social. A administración imperial controlaba directamente estas minas, xestionadas a través de procuradores e cun sistema fiscal específico. A actividade mineira favoreceu a romanización da zona: construción de vías para conectar explotacións, asentamento de poboacións e fomento de intercambios económicos.
O ouro de Galicia viaxou a Roma e ao resto do Imperio, pero tamén transformou a vida local. Moitos dos enclaves asociados á minaría convertéronse en núcleos permanentes de poboación, algúns dos cales perviviron alén da Antigüidade.
Patrimonio, legado actual e conexión coa minaría sostible
Hoxe en día, as pegadas que deixou a minaría romana son obxecto de estudo arqueolóxico e de posta en valor patrimonial. Galicia conserva numerosos vestixios que forman parte dunha rede patrimonial de grande interese científico e cultural. Espazos como as explotacións do Courel, Valdeorras ou a contorna do río Sil resultan imprescindibles para comprender como Roma transformou a paisaxe galega a través da minaría.
Ademais, estes restos supoñen tamén un recurso para o turismo cultural e científico, xerando unha ponte entre a historia mineira antiga e os debates actuais sobre sustentabilidade e transformación do territorio. O coñecemento deste pasado mineiro demostra a tradición de Galicia na xestión de recursos naturais e a capacidade de adaptación aos retos técnicos e ambientais de cada época. Hoxe, a recuperación deste legado inspira novas formas de integración entre minaría e conservación da paisaxe, conectando a experiencia histórica co compromiso actual cara a unha minaría responsable e sostible.
Mina Romana da Toca en Folgoso do Courel.
En definitiva, a minaría do ouro na Hispania romana foi un fenómeno de grande transcendencia histórica que marcou a paisaxe galega. Hoxe, grazas á investigación arqueolóxica e á conservación patrimonial, podemos comprender mellor a dimensión deste fenómeno e valorar o papel de Galicia na historia mineira europea. A minaría aurífera romana non só deixou ouro nas arcas de Roma: tamén deixou unha memoria que segue viva na paisaxe galega, inspirando as novas xeracións de profesionais que traballan por unha minaría moderna e sostible.
