O potencial da Xeotermia en Galicia. Novos proxectos.

A riqueza de Galicia en vento e auga explica que a maior parte da enerxía que produce sexa renovable, manténdose á cabeza de España.

Ata agosto de 2021, o 76,6% dos 17 millóns de megawatios producidos en Galicia foron renovables, segundo datos de Rede Eléctrica de España, ademais de enerxía eólica ou solar; outras van gañando peso, como o biogás, a biomasa ou a xeotérmica, que produciron o pasado ano 462.000 megawatios.

Neste post ímonos a centrar nesta última, a xeotérmica, unha enerxía limpa con gran potencial na nosa comunidade. Pero, en primeiro lugar, que é a xeotermia?

A enerxía xeotérmica é calor que emana da Terra, unha fonte de enerxía renovable. Con todo, a calor do núcleo do planeta só pode ser considerada un recurso xeotérmico se pode ser aproveitada en condicións técnicas e económicas. É dicir, tan só se considera como recurso xeotérmico aquela fracción de calor do globo que se poida aproveitar segundo as técnicas dispoñibles e as condicións económicas axeitadas.

Segundo o Instituto Xeolóxico e Mineiro de España (IGME), as condicións clásicas para a existencia dun xacemento xeotérmico son a presenza dun foco de calor activa, un material permeable coa súa base impermeable (o almacén xeotérmico) polo que circula un fluído (auga en forma líquida ou vapor) e un selo que impida (ou polo menos limite) o escape do fluído. Coñécese así como xacemento xeotérmico o espazo da cortiza terrestre no que se localizan materiais permeables que albergan un recurso xeotérmico susceptible de ser aproveitado polo home.

Que é a xeotermia?

Os recursos xeotérmicos convencionais clasifícanse de acordo cos niveis enerxéticos dos recursos que albergan, é dicir, dos fluídos neles contidos. Por tanto, pódense clasificar en:

• Xacementos de alta entalpía. Neles atópanse fluídos (xeralmente auga) a moi alta presión e temperatura (superior polo menos aos 150° C). As características termodinámicas do fluído permiten o seu aproveitamento para produción de electricidade mediante turbinas. Esta maneira de explotar a enerxía do subsolo adóitase realizar en zonas volcánicas e de fallas tectónicas, como na costa Oeste de EE. UU, Islandia, Italia, Filipinas ou Indonesia.
• Xacementos de media entalpía. Nos que os fluídos se atopan a temperaturas situadas entre os 100° C e os 150° C, o que permite o seu uso para produción de electricidade mediante ciclos binarios. Teñen a particularidade de que nelas o fluído do subsolo nunca entra en contacto coas turbinas. As plantas de ciclo binario son as máis estendidas en todo o planeta: Estados Unidos, Xapón, Alemaña, Islandia e Nova Zelandia, entre outros.
• Xacementos de baixa entalpía. Neles a temperatura do fluído subterráneo é inferior a 100° C. A súa aplicación son os usos directos do calor da auga en forma de circuítos de calefacción, procesos industriais (auga técnica) e usos en balneoterapia. En España hai instalacións deste tipo en complexos hosteleiros que aproveitan a calor volcánico de Canarias.
• Moi baixa entalpía. A pesar de que se adoita relacionar a xeotermia coa existencia de auga subterránea, existe a posibilidade de obter enerxía inxectando auga superficial a baixa profundidade para intercambiar a temperatura directamente coa terra. A partir duns de dez metros de profundidade, a temperatura dos terreos mantense practicamente estable as 24 horas do día e durante todo o ano, polo que se pode usar para climatizar. Realízase en profundidades en xeral de metros ou decenas de metros e que raramente superan os 250 metros, sen ser necesarias unhas condicións xeolóxicas especiais.

A pesar de que o desenvolvemento particular de proxectos de moi baixa entalpía é un feito en vivendas unifamiliares e edificios medianos, España non ten practicamente desenvolvemento nas demais. Con todo, si é un territorio con varios puntos potenciais para a explotación xeotérmica sobre todo de media e baixa entalpía.

O potencial da xeotermia en Ourense

Segundo o IGME, Galicia, e en concreto a cidade de Ourense e a súa contorna, dispoñen de importantes recursos xeotérmicos. “Existen manifestacións termais en Galicia de baixa temperatura, entre 50° C e 90° C, a profundidades entre 500 e 1.500 metros para aplicacións de usos térmicos e predín a presenza de recursos de media temperatura, entre 110° C e 130° C, a profundidades maiores de 1.500 e 2.000 metros, susceptibles de uso para xeración de electricidade”. A cidade de As Burgas está considerada como a segunda urbe de Europa coa maior reserva de auga termal.

A cidade de Ourense conta con potencial xeotérmico referendado pola existencia de afloramentos termais que superan os 60° C. Estas capacidades xa se explotan en numerosas instalacións de balnearios e termas ao aire libre. Pero querendo chegar un pouco máis lonxe, nos últimos anos son varias as iniciativas para usar este recurso natural para quentar e arrefriar edificios, naves e vivendas da cidade.

• Instalación térmica híbrida renovable para a climatización do Campus de Ourense. Neste caso en base a unha auditoría enerxética encargada polo promotor das obras sobre o edificio Ferro (Campus Norte de Ourense), concluíuse que o sistema de climatización existente estaba anticuado. Expúxose, por tanto, a execución dun sistema de xeración térmica composto por cinco unidades de bomba de calor xeotérmica para abastecer a demanda de 86,7 kW/vde en modo calefacción (que é a demanda principal do edificio), cuxo sistema de captación híbrido contará con 36 sondaxes xeotérmicos de 140 m de profundidade situados nas inmediacións do edificio. Con este sistema preténdese obter un aforro enerxético de 701.045 kWh/ano e evitar a emisión de 223,27 toneladas de CO2 ao ano o que podemos traducir ao CO2 absorbido por 11.603 árbores e e un gran aforro na factura de climatización a final de ano.
• O proxecto do EcoBarrio da Ponte, que impulsa a Xunta en colaboración co Concello de Ourense e ADIF, realizou en 2019 os estudos requiridos para unha posterior instalación da rede de district heating, que abastecerá de calefacción e auga quente sanitaria a 35 edificios públicos e privados do barrio da Ponte a través de enerxía xeotérmica. Cun investimento de 20 millóns de euros e a creación de 300 postos de traballo, o titular da Xunta lembrou ademais que esta iniciativa prevé mellorar a eficiencia enerxética un 20%, que o 20% da enerxía consumida proveña de fontes renovables e reducir as emisións de gases de efecto invernadoiro un 30%.
• O aproveitamento do xacemento de baixa entalpía do subsolo de Ourense tamén é obxecto do proxecto europeo GeoAtlantic, financiado polo Programa INTERREG Espazo Atlántico que lidera o Concello xunto a unha ducia de socios doutros cinco países (Francia, Irlanda, Portugal, España e Reino Unido). GeoAtlantic ten como obxectivo xeral promover o uso da enerxía xeotérmica por medio do desenvolvemento conxunto de ferramentas e metodoloxías que permitan crear as condicións necesarias, para a favorecer a transición enerxética no Espazo Atlántico a través da posta en marcha de ecosistemas locais favorables, para o impulso dos recursos xeotérmicos locais.
• Bodega de Leiro. Este proxecto dunha entidade privada propón a instalación dun sistema xeotérmico para cubrir as demandas térmicas dos procesos de elaboración de viño, xa que a refrixeración da adega é imprescindible desde que a uva entra ata que se embotella o viño.

Con todo, a enerxía xeotérmica non se limita á cidade de Ourense. Na Coruña, a nova sede de Luckia, un edificio que se situará xunto ao centro comercial Marineda City, ao que destinará máis de 15 millóns e que será o centro de operacións dun gran hub de produtos dixitais, que quere converterse nun polo de atracción e desenvolvemento de profesionais das áreas de big data, intelixencia artificial, desenvolvemento de software, ciberseguridade e marketing dixital. A nova sede de Luckia, onde se trasladarán as oficinas centrais, é algo máis que un edificio. O proxecto xestionarase a través de Sidesa, a promotora do grupo, e xerará enerxía propia a través de xeotermia, aerotermia e paneis solares fotovoltaicos.

Xunto a estes proxectos que contan con impulso público, Galicia conta con iniciativas privadas en proxectos de xeotermia en edificios de vivendas e un hotel de nova construción. Apostar pola enerxía xeotérmica pode conlevar custos elevados na súa fase inicial, pero a medio e longo prazo o aforro é máis que evidente.