Unha das poucas cousas que fan do home un ser único no reino animal é a súa capacidade para construír ferramentas. E a orixe destes utensilios? Sen dúbida, a minaría primitiva. As primeiras pegadas mineiras son do Paleolítico e desde entón, a minaría seguiu desenvolvéndose de maneira continua ata os nosos días.
En 2018, científicos do Centro Nacional de Investigación sobre a Evolución Humana (Cenieh), puideron datar con fidelidade o primeiro asentamento humano en Galicia. Con restos de hai aproximadamente 300.000 anos, o xacemento de Porto Maior nas Neves (Pontevedra) sitúase como o primeiro rastro de sociedade na comunidade galega. Pero, como se chegou a esta conclusión? Moi sinxelo: analizando os utensilios de sílex empregados polos habitantes desta terraza do río Miño.
Os inicios da minaría en Galicia
Púidose demostrar que os nosos antepasados rompían os minerais, extraendo lascas de roca co fin de producir un fío cortante e puntiagudo. Unha vez conseguidas as lascas, uníanas a paus de madeira para crear machadas, lanzas ou frechas. Ademais, atopáronse indicios de que estas ferramentas se usaban para despiezar animais e para limparlles a pel.
A medida que a tecnoloxía de fabricación de utensilios avanzaba, a esixencia de materias primas minerais de mellor calidade aumentaba, un factor que determinaba a localización de obradoiros de elaboración de instrumentos que posteriormente viaxaban cara a outros lugares. Porque o certo é que unha vez que os homínidos comezaron a fabricar útiles, estes eran transportados con eles nas súas viaxes. Así mesmo, comezaron a buscar os mellores fragmentos de rochas e minerais para fabricar os devanditos instrumentos lonxe dos seus asentamentos.
Desta forma, estes primeiros humanos comezaron a realizar investigacións e prospeccións mineiras básicas para atopar os minerais máis apropiados. Un deles era o sílex, un mineral moi duro e fácil de romper en lascas. Tal era o interese por núcleos de sílex de boa calidade, que pronto se esgotaron as reservas superficiais, polo que se comezou a buscar este mineral no interior das rochas que o contiñan. Os pozos para a súa extracción abríanse utilizando ferramentas feitas co mesmo sílex e escavaban a calcaria que o contiña golpeándoa con pesadas mazas unidas a hastas de cervo. Calcúlase que estas primeiras minas, de hai 5.000 anos, puideron producir ao redor de 150 millóns de útiles. Crese, ademais, que o sílex xogou un papel fundamental no descubrimento do lume, xa que, ao golpealo con materiais duros, como pedras, creaba faíscas que podían prender materiais orgánicos.
O paso das pedras aos metais
A evolución da humanidade conseguiu que, cara ao 8.000 a.C., se procedese a cambiar as ferramentas feitas de pedra por aquelas feitas de metal. Os metais tamén debían ser extraídos da terra por medio de trincheiras e o uso combinado de lume, auga e mazas de pedra. Este proceso supuxo o inicio dos primeiros labores de minaría complexa.
Arqueólogos e investigadores están de acordo en que o cobre foi o primeiro metal traballado polo home debido ao fácil que resultaba facelo. Nesta época xorden, tamén, as primeiras aliaxes entre metais, sobre todo de maneira espontánea.
Os primeiros metais extraídos en Galicia dos que se ten coñecemento son cobre e estaño extraídos, sobre todo, da zona do Barbanza. Un claro exemplo está na mina de San Finx, en Lousame (A Coruña). O inicio da Idade dos Metais propiciou a aparición de minas por toda a xeografía galega co fin de obter metais como ferro, cobre, estaño, prata e ouro.
Tan importante como a minaría foron os fornos de fundición que se usaban para fundir o metal para posteriormente crear aliaxes. A máis importante é a resultante da aliaxe de cobre e estaño: o bronce.
Ao mesmo tempo que os metais, o ser humano empezou a empregar arxila para crear recipientes de cerámica nos que almacenar líquidos e produtos a granel sólidos. En Galicia hai importantes restos cerámicos da cultura castrexa, da Idade do Hierro. Da mesma época son os monumentos megalíticos de Galicia, como os dolmens edificados con grandes pezas de granito.
A minaría durante o Imperio Romano
Con todo, non é ata a chegada do Imperio Romano cando aparece unha tecnoloxía extractiva máis evolucionada. O dominio da enxeñería civil e mineira da época propiciou unha mecanización elemental na extracción de minerais. Así, conseguiron dotar á minaría de novos procedementos que a elevaron a unha escala notablemente maior que a primitiva. A técnica romana ruina montium, coa que se conseguía a fractura de montañas mediante técnicas hidráulicas, ten claros exemplos nas Médulas, na veciña comarca do Bierzo (León) e en Montefurado, en Quiroga (Ourense).
A minaría romana conseguiu explotar minas a unha maior profundidade que os seus predecesores. Durante o Neolítico alcanzáronse profundidades de ata 15 metros, mentres que os romanos conseguiron chegar ata os 100 metros de profundidade grazas aos avances técnicos que introduciran na minaría. O aumento da especialización durante a época romana marca o nacemento da enxeñería de minas grazas á transmisión das novas técnicas de traballo. Por desgraza, o sector mineiro de Galicia na época romana non albergou explotacións suficientemente relevantes que se puidesen conservar inalterables ata a actualidade.
Todas as evidencias apuntan a que os labores mineiros romanos realizáronse a partir duns coñecementos xeolóxicos adquiridos e que aumentaron coa posta en marcha de novas explotacións.
Desde os inicios da civilización, as persoas usaron pedras, cerámicas e, máis tarde, metais tomados da superficie terrestre para fabricar ferramentas e armas. O proceso evolutivo do ser humano estivo vinculado a estes produtos obtidos a través da minería desde tempos prehistóricos. Primeiro a pedra e logo o metal, foron elementos crave neste proceso. A procura permanente do benestar foi o inicio de procesos mineiros que evolucionaron ata o que coñecemos hoxe como minaría moderna.
