As terras raras son as materias primas máis cobizadas do mundo e Galicia posúe un interesante depósito deste grupo de 17 elementos químicos estratéxicos. Pero, por que son tan críticas? O seu uso é fundamental para levar a cabo a transición verde e dixital na que a humanidade está inmersa.
As denominadas terras raras son básicas para desenvolvemento da electrónica, é o caso dos discos ríxidos permitindo o almacenamento de cada vez máis datos en computadoras e smartphones máis pequenos; na medicina, fundamentais para a fabricación de láseres; ou na enerxía, como o caso da solar ou a eólica para os motores eléctricos dos aeroxeradores.
Son pequenos exemplos dun longo listado de aplicacións sen as cuales non poderiamos manter a actividade normal en multitude de sectores e mesmo na nosa vida diaria. Polo menos, non o nivel de consumo que arrastra a sociedade actual. Por este motivo, as terras raras son un ben prezado e buscado por todos os países do mundo para protexer as súas economías, reducir a súa dependencia externa e aumentar a competitividade das súas industrias en produtos de alto valor.
Onde se atopan as terras raras?
O lantano, cerio, praseodimio, neodimio, prometeo, samario, gadolinio, terbio, disprosio, holmio, erbio, tulio, lutecio, escandio e itrio son os 17 recursos denominados terras raras, pero nin son terras nin son raras nin escasas. Atópanse na cortiza superior terrestre, pero a súa extracción non é tan sinxela como a doutras materias primas, xa que non se atopan puras e illadas, senón presentes e combinadas en forma de óxidos en máis de 180 minerais diferentes.
Desde o século XVIII e de maneira progresiva, sobre todo a partir dos anos 50 no que as investigacións científicas demostraron as súas múltiples aplicacións ópticas e magnéticas, afloraron reservas e vetas de terras raras grazas á prospección mineira nos Estados Unidos, Sudáfrica, a antiga URSS e China, entre outros. É o caso dalgunha das minas máis importantes do mundo, como a estadounidense Mountain Pass e a chinesa Baiyun-ebo (Distrito mineiro de Baiyun Ebo, NASA).
Pero o procesado destes recursos non é sinxelo e eso estimulou o traslado dos minerais ás plantas de procesado de China, con sistemas que acurtaban os tempos. Esta situación e as reservas achadas polo goberno do xigante asiático, entregado á causa, converteron á China no maior produtor do mundo e no país con máis reservas, con 44 millóns de toneladas métricas de terras raras, seguida de Vietnam, Brasil, Rusia, India e Australia, entre outros, segundo datos de Statista.
A situación europea e española
Atendendo a estes datos e a que China deu resposta nos últimos anos ao 85% da demanda de terras raras no mundo, os países occidentais lanzáronse á procura de xacementos que lles permitan diminuír a dependencia externa de recursos imprescindibles e, con iso, controlar unha posible alza de prezos que se trasladaría, de maneira progresiva, aos produtos que con estes elementos elaborásense. Nos últimos tempos, a Comisión Europea apremou aos estados membro a que realicen un inventario de reservas destas materias primas para reducir a demanda a países terceiros destes materiais, que alcanza o 90%. Ademais, promoveu o lanzamento de polo menos 14 proxectos industriais de explotación destes elementos químicos en chan europeo.
O pasado xaneiro Suecia comunicaba o descubrimento do xacemento Per Geijer, o maior de toda Europa, cunha reserva estimada de 1 millón de toneladas de óxidos de terras raras, moi relevante para os intereses da industria do continente europeo.
Con todo, non é necesario ir tan lonxe para atopar estes recursos estratéxicos. En España existen diferentes proxectos e varios xacementos como os de Matamulas, en Ciudad Real, e o de Monte Galiñeiro, situado en Galicia, concretamente entre Vigo e Gondomar.
Materias primas críticas en Monte Galiñeiro
A serra viguesa dispón dun xacemento que podería producir unhas 2 856 toneladas ao ano de terras raras, segundo diferentes estudos. Os expertos xeólogos aseguran que sería necesario profundar nas exploracións que permitan coñecer de maneira concreta a cantidade de recursos existentes e se é posible a súa explotación.
Pero Monte Galiñeiro non é o único depósito de terras raras en Galicia e cunha orixe xeolóxica diferente. Desde hai anos, Áridos do Mendo traballa en Salvaterra do Miño nun xacemento de áridos para a fabricación de formigón e asfalto e do que tamén extrae pequenas cantidades de ouro e de terras raras, concretamente, o recurso que producen é a monacita. Trátase dunha pequena produción de entre 10 e 15 toneladas ao ano.
Son dous exemplos e os expertos xeólogos están convencidos que en territorio galego poden existir máis reservas. Esto converte a Galicia nunha zona estratéxica e, ante a escaseza de terras raras en Europa e o risco de subministración internacional, de gran potencial para salvagardar a competitividade europea, española e, por suposto, galega.
Novos proxectos para recuperar as terras raras
Non debemos perder de vista, con todo, que o proceso de extracción e procesado destes minerais que, como comentabamos, non se atopan de maneira pura, é complexo e supón un auténtico reto para a minería sostible do século XXI.
Outros proxectos en España están a orbitar ao redor da economía circular e a recuperación de minerais e metais. É o caso da iniciativa Minethic que persegue a súa recuperación cos niveis necesarios de pureza a partir de diversos subproductos e residuos non só de terras raras, senón tamén de cobalto, níquel, manganeso ou fósforo. Impulsada pola enxeñería Técnicas Reunidas e o construtora FCC, onda Apria Systems, IDP, IMA Magnets e Torrecid, conta cun orzamento de 5 millóns de euros, un prazo de execución de 32 meses e coa colaboración das galegas Áridos do Mendo e Edar Bens e Magna. A súa relevancia é tal que foi incorporado ao programa Misións do CDTI (Centro para o desenvolvemento tecnolóxico industrial).
