O tratamento dun oco mineiro unha vez abandonado o uso para a obtención de minerais non ten sido sempre igual en España. Durante séculos, a explotación abandonábase no momento que perdía o seu valor económico, deixando descuberta unha superficie sen ningún tipo de restauración nin de interese ambiental. Desta maneira, tanto en Galicia como no resto do estado, hai decenas de espazos abandonados a ceo aberto que presentan unha serie de problemas asociados.
Esta situación dáse en canteiras e minas previas á Lei 12/1981. Antes de dita lei, o explotador non estaba obrigado a restaurar a contorna afectada pola actividade extractiva máis que dunha forma xenérica e voluntaria.
Con esa lexislación, España converteuse no primeiro país do mundo en esixir que as superficies afectadas por operacións mineiras sexan obxecto de avaliación de impacto ambiental previo á súa apertura e, especialmente, de garantir economicamente, cuns importantes avais, a restauración dos devanditos espazos unha vez terminada a vida útil da mina ou canteira.
O aspecto desordenado e abandonado que ofrece unha canteira sen actividade, así como a súa situación en contornas apartadas da vista, é propicio para provocar condutas pouco cívicas por parte da poboación e de accións completamente ilegais de empresas que supostamente realizan a valorización de residuos.
Puntos de vertedura incontrolada en Galicia
As competencias para controlar os depósitos de lixo en lugares alleos ao destinado para iso son municipais, aínda que o Plan de Residuos Urbanos a Xunta de Galicia establece un programa específico de actuacións neste terreo para axudar e facilitar unha correcta xestión dos residuos mediante a súa reciclaxe e tratamento. Estas accións permitiron detectar e eliminar case un milleiro destes puntos de contaminación entre 2009 e 2018 cun gasto de cinco millóns de euros. Trátase de vertedoiros incontrolados de cascallos, de aveños domésticos e de residuos sen catalogar realizados por desaprensivos.
Centros de valorización irregulares
Ademais destas accións de verteduras incontroladas, hai outra ameaza para o medio ambiente e a seguridade pública. Son os centros de valorización irregulares.
Galicia conta con exemplos notables de centros de valorización de residuos xestionados por empresas privadas baixo licenza da administración de Medio Ambiente. Algúns deles instálanse nos espazosos ocos mineiros tras unha verificación exhaustiva das condicións xeolóxicas e hidroxeolóxicas da zona. Alí realízase unha actividade imprescindible: mediante os procesos adecuados, lógrase a recuperación e valorización das materias primas que conteñen os residuos. Con iso, lógrase que valiosos materiais (entre eles minerais) poidan entrar a formar parte de novos procesos industriais e entrar na roda da economía circular.
Con todo, outras empresas concesionarias dedicáronse á vertedura incontrolada de todo tipo de residuos e obxectos, convertendo as canteiras en meros almacéns perigosos. A proliferación de casos de vertedoiros incontrolados, así como do uso irregular do antigo terreo mineiro por parte de empresas que non cumpren a lexislación ambiental prexudica a imaxe da minería de Galicia.
É competencia das autoridades de Medio Ambiente, así como dos municipios que albergan as antigas canteiras impedir o uso ilegal ou irregular por parte de empresas que, tendo unha licenza para reciclar e valorizar residuos de todo tipo centran a súa actividade en enterrar e esconder residuos, facturando e documentando unha reciclaxe e valorización inexistente.
