Galicia sempre é un bo plan. As asolladas Rías Baixas e as salvaxes Rías Altas, a Catedral de Santiago de Compostela, a zona vella de Pontevedra, os Canóns do Sil, e por suposto, a gastronomía son algúns dos atractivos para os miles de turistas que visitan Galicia ano tras ano. Con todo, hai un turismo descoñecido por moitos, pero cheo de matices: o turismo mineiro.
Pero que é o turismo mineiro? Son actividades que revalorizan e dan a coñecer rexións con gran pasado mineiro e unha xeoloxía peculiar (e diso en Galicia temos bastante). Poida que parézache que este tipo de turismo está reservado aos apaixonados da xeoloxía ou a nostálxicos traballadores das antigas minas, pero o turismo mineiro pode resultar enriquecedor e divertido para calquera persoa que busque explorar novas experiencias, coñecer paraxes naturais, practicar sendeirismo e profundar na historia de Galicia.
Son moitos os roteiros galegos que dan a coñecer paisaxes únicas desde o punto de vista xeolóxico e industrial, con minas, canteiras, plantas de beneficio de minerais e outras instalacións mineiras, mesmo auténticos poboados nos que chegaron a vivir os traballadores das antigas minas.
O turismo mineiro é unha forma de rehabilitar e darlle unha segunda vida a antigas explotacións mineiras que xa forman parte do noso patrimonio como nación.
Hai restauracións mineiras tan ambiciosas como a do lago mineiro das Pontes, cuxa praia obtivo a bandeira azul os veráns de 2021 e 2022, que revalorizan as comarcas nas que se asintan mediante a procura de novos usos. Con todo, hai outro tipo de accións que revalorizan as comarcas precisamente desde o mantemento das antigas explotacións, creando unha especie de cápsula do tempo na que o visitante pode acceder ao tráfico de wolframio cos nazis durante a Segunda Guerra Mundial ou á minaría do Imperio Romano que deixou pegadas na nosa paisaxe que perduran desde hai 2.000 anos.
Estas antigas explotacións localízanse precisamente en zonas rurais que adoitan estar castigadas polo abandono e o despoboamento, polo que unha segunda vida para a mina pódese converter nunha segunda vida para a comarca a través do turismo.
Aquí propoñémosvos 4 plans diferentes para que gocedes do pasado mineiro e xeolóxico de Galicia.
1. Minas de wolframio e estaño de Fontao (Vila de Cruces, Pontevedra)
O val do río Deza está atravesado por un viaduto do tren de alta velocidade, e desde leste pode observarse o Pico Sacro –o gran pico de Santiago de Compostela- e tamén unhas curiosas edificacións, que non son outras que o poboado mineiro de Fontao. Nesta zona extraíanse dous minerais estratéxicos para Europa, sobre todo en contextos bélicos: estaño e wolframio.
O poboado foi reformado pola Xunta en 2010 e convertido nunha urbanización residencial e museística, que pon de novo de actualidade a apaixonante historia da que foi unha das minas máis punteiras de Europa en estaño e wolframio durante a Segunda Guerra Mundial.
É bo lembrar que o nome de Fontao débese á abundancia de fontes e ao manancial de augas termais moi concorrido desde tempo inmemorial.
A historia da mina é apaixonante. A etapa inicial, na que se realizaba o traballo de forma rudimentaria, foi seguida pola incorporación dos coñecementos mineiros importados polos propietarios ingleses e franceses.
As minas de Fontao explotáronse durante 90 anos, e foi a finais do XIX cando o enxeñeiro británico Henry Winter Burbury fíxose coa propiedade e impulsou a actividade mineira, iniciando unha etapa de prosperidade en Vila de Cruces. Esta localidade xogou un papel determinante na economía nacional e no devir das grandes guerras en Europa. Os seus veciños obtiñan estaño e wolframio co que se construía material bélico.
Ao redor da mina de Vila de Cruces déronse cita grandes empresarios, enxeñeiros, aventureiros, espías fuxitivos e presos republicanos. A Fontao chegaban presos políticos obrigados a realizar traballos durante a Ditadura. Tal era o nivel de actividade que en 1956 os donos construíron todo un poboado mineiro ao redor das galerías. Incluía vivendas, un campo de fútbol, unha escola, un cinema e unha igrexa. Apenas cinco anos despois iniciábase o cesamento dos traballos e en 1974 botábase o peche definitivo.
Hoxe en día aínda poden visitarse un conxunto de labores e instalacións mineiras nun excepcional estado de conservación, elementos que constitúen un legado material e inmaterial que debe ser posto en valor ao obxecto de recuperar un importante capítulo da historia de mineira de Galicia
2. Roteiro do Toelo (Moeche, A Coruña)
Fonte: Francisco Canosa
Este roteiro atópase no “Complexo de Cabo Ortegal”, unha zona de relevancia internacional, caracterizada por un conxunto de materiais que viaxaron desde o interior da Terra ata a superficie como resultado dunha importante colisión entre continentes fai 350 millóns de anos.
Este roteiro permitiu a xeólogos de todo o mundo coñecer un pouco máis sobre as entrañas do noso planeta. A zona está constituída principalmente por serpentinitas, coñecidas entre a poboación local como “Toelo”, un material moi escaso a nivel mundial, sendo a India o único país que produce un mineral semellante.
Os visitantes que se acheguen a esta localidade coruñesa poderán percorrer un roteiro dunha gran beleza natural para coñecer paso a paso diversas canteiras que mantiveron a economía local durante séculos. A primeira delas, a canteira de Rañal, pequena explotación artesanal de Toelo na que aínda se poden apreciar as súas frontes e que durante o século pasado permitiu extraer varios bloques para o seu uso como roca ornamental en Ferrolterra e Ortegal. Seguindo o roteiro marcado é posible atopar outras canteiras de maior tamaño: Penas Albas, A Nogueira, A Caleira e a de Ferrarías.
No Roteiro de Toelo é posible visitar tamén a última mina subterránea de cobre explotada en Galicia: Mina Piquito, que clausurou a súa actividade a finais dos 60. Na actualidade é posible facer unha visita guiada que organiza o Concello de Moeche durante Semana Santa e os meses de verán.
Pero non todo son canteiras e minas neste roteiro turístico, os visitantes tamén poden achegarse ao castelo de Moeche, importante construción do S XIV, é visitable e os seus muros e paredes mostran unha completa variedade de rocas, propias da zona, como xistos verdes, Toelo, cuarcitas e granitos.
3. Roteiro de Vilaoudriz (Lugo)
O roteiro discorre a través dunha serie de materiais que forman parte dunha rexión xeolóxica que se denomina Zona Asturoccidental Leonesa. Esta área está dividida en diferentes sectores (dominios), un dos cales é o do Manto de Mondoñedo, no que se localiza este roteiro xeolóxico. Destacan tres minas: Mina Vierio, O Boulloso e Mina Consuelo.
Neste roteiro pode observarse o pasado industrial lucense, con instalacións como a dos fornos de Vilaoudriz, o maior conxunto de fornos de calcinación do noroeste peninsular e que foron edificados en diferentes etapas da explotación mineira. Dous están realizados en ladrillo, os máis antigos, e os tres restantes, en cachotería. Teñen 11 metros de altura por 4 de diámetro, e catro bocas de carga. Xunto a eles tamén consérvase unha bocamina desde onde chegaba o mineral de Mina Vieiro, un depósito e unha recreación do trazado do tren mineiro. Si, liches ben, o tren mineiro, un conxunto de vagonetas que transportaban o mineral.
Deste tren mineiro é posible visitar o túnel mineiro O Boulloso de 200 metros de lonxitude (polo que se recomenda levar limterna), antiga vía de comunicación para as vagonetas que transportaban o mineral que chegaba do tranvía aéreo, procedente de Mina Consuelo, aos depósitos de O Boulloso.
4. Minas de Brués (Ourense)
En Brués (Boborás, Ourense) desenvolveuse minaría de ouro e arsénico entre os anos 1930 e 1950, aínda que moitos indicios sitúan os inicios de actividade na época celta e romana. O interese xeolóxico do xacemento compleméntase coa beleza da paisaxe e a posibilidade de visitar a Igrexa de San Pedro de Xurenzás (S.XIX) e o castro celta da paraxe Os Castros.
Os traballos mineiros localízanse en torno ao contacto entre o granito de dous micas (moscovita, de cor clara, e biotita, de cor negra) de gran groso do Macizo de Boborás e os xistos, cuarcitas e lousas escuras do Grupo de Nogueira (Ordovícico). Na zona visitable, un conxunto de filóns de cuarzo de ata 2 metros de potencia presentan unha mineralización de arsenopirita e ouro.
O desenvolvemento da explotación realizouse mediante galerías a distintos niveis sobre o mesmo filón, con pozos de comunicación entre elas, que a día de hoxe aínda se poden observar na paisaxe. Fortificábanse mediante troncos de parede a parede (estemples adintelados) que se cubrían con táboas de madeira (latones) para formar un piso (camada) para o tránsito, escavación e arranque do mineral.
O mineral extraíase polos pozos e galerías inferiores. Non se chegou a mecanizar significativamente as minas e tan só pasouse de extraer o mineral en carretillas a facelo en vagonetas por raíles de ferro.
Estes son só 4 puntos na historia mineira de Galicia, nos que ademais de coñecer un pouco máis das nosas entrañas industriais é posible gozar da paisaxe, a gastronomía ou os balnearios e establecementos termais.
Pero o mapa galego está salpicado de roteiros de turismo mineiro, que falan das orixes da Terra e das orixes do noso rural. Neste link poderás coñecelos un pouco mellor.
