É común que haxa confusión sobre o que significa a minaría e como afecta ao territorio. Gran parte desta confusión é inducida por unha mala interpretación da complexa lexislación específica que afecta directamente ás actividades extractivas e indirectamente por cuestións ambientais.
Non é fácil manipular a rede de 112 leis e 103 administracións que teñen algo que ver coas actividades mineiras. As preguntas que queremos responder neste post son: Que son os dereitos mineiros? e Que é unha cuadrícula mineira? Trátase de facer un enfoque fiel ao ámbito legal da minaría.
Para comezar, é fundamental ter en conta que todos os recursos subterráneos son de dominio público. Que significa isto? Que o propietario da terra non posúe por extensión o que se atopa debaixo. En España, o que se atopa no subsolo é propiedade de todos os españois e o estado debe autorizar a súa explotación.
Non obstante, a misión do Estado non é facer consultas sobre o que se atopa no subsolo do territorio e tampouco realizar a súa explotación. Ambos quedan á iniciativa privada, para o que se deben solicitar os permisos mineiros.
Que son as seccións mineiras?
Antes de afondar nos permisos mineiros, é preciso aclarar que a lexislación española trata os recursos mineiros de forma diferente segundo a súa composición e valor. É dicir, non teñen as mesmas condicións legais as actividades relacionadas cos áridos, o carbón, o cobre e a auga mineral, por exemplo. Así, hai catro tipos de divisións chamadas seccións:
SECCIÓN A
Trátase de recursos minerais de baixo valor económico e comercialización limitada xeograficamente que só precisan unha posta en marcha e unha transformación física (trituración). Son explotacións que non teñen ningún interese público porque son materiais abundantes e con pouco valor por tonelada. Esta sección inclúe áridos e arxilas, xeralmente.
A explotación destes recursos faina o propietario ou arrendador do terreo, que xa investigou previamente sobre a súa propiedade, tras unha concesión administrativa que ten prazos de renovación e unha revisión anual.
SECCIÓN B
Neste apartado a lexislación inclúe augas minerais e termais; estruturas subterráneas (espazos baleiros como galerías, covas …); e depósitos de orixe non natural (en xeral, vertedoiros de residuos inertes de antigas actividades mineiras).
O propietario dos terreos debe investigar que os recursos son valiosos para demostrar que se trata dun “recurso de utilidade pública”. É dicir, que a auga dese terreo ten certas propiedades singulares (que contén minerais en disolución), que o vertedoiro contén mineral valioso ou que a galería subterránea serve para algo. Unha vez que se logra ese estado, pode explotalo mediante unha concesión. No caso das augas minerais e termais, o manancial dispón dun “perímetro de restrición” no que non poden existir actividades que poñan en perigo a calidade da auga.
SECCIÓN D
Sí, saltamos a sección C para explicar a sección D, que inclúe produtos mineiros que proporcionan enerxía, incluíndo carbóns, minerais radioactivos e recursos xeotérmicos. O petróleo e o gas natural non están incluídos nesta lexislación. En Galicia, desde 2007, non existe unha minería enerxética, polo que non pararemos moito neste apartado.
SECCIÓN C
Que inclúe a sección C? Ben, todos os minerais que non están nas divisións anteriores. Isto inclúe case todos os produtos mineiros de alto valor de Galicia, como a lousa, o granito, o cuarzo, as rochas industriais, o caolín, os metais…
O estado cualifica os recursos xeolóxicos das seccións C e D como “interese público”. Que significa isto? Pois que considéranse estratéxicos e dálles unha canle administrativa particular.
Que é unha cuadrícula mineira?
Cando unha empresa cre que existe un recurso mineiro nunha determinada zona, solicita un permiso de exploración (para facer estudos de superficie) ou investigación (para facer sondaxes e usar maquinaria). O permiso de exploración precisa só da aprobación da administración mineira, xa que non hai implicación dos terreos. O permiso de investigación tamén require unha autorización da administración ambiental e da competente en patrimonio, porque o terreo estará perforado con maquinaria pesada.
Solicítanse permisos para saber se hai recursos valiosos baixo o chan sobre o chamado “cuadrícula mineira”. É só unha unidade de división de entre 27 ou 28 hectáreas que só permite un arranxo administrativo. Galicia ten 29.500 km2, polo que ten preto de 105.000 redes mineiras. Isto significa que toda a superficie da comunidade pode usarse como mina ou canteira? Obviamente non. Prohibe outras actividades económicas ou sociais? Obviamente non.
Cando unha empresa solicita un permiso de investigación, debe limitarse á investigación en redes mineiras específicas. É por iso que lle paga uns cánones á administración e para iso deberá ter autorización.
A solicitude de licenzas de exploración e investigación por parte dunha empresa ofrécelle hipotéticamente dereitos de explotación por un tempo limitado. Isto significa que se atopas mineral valioso durante a fase de prospección, podes extraelo? Obviamente non. Só ten unha autorización para ver se hai algo baixo terra. E que, se aparece, está reservado legalmente o dereito a explotalo.
Se unha vez finalizada a fase de investigación, a empresa cre que pode explotar o recurso subterráneo, deberá solicitar un novo permiso para unha concesión de explotación. Toda a cuadrícula que investigaches anteriormente pode explotar como unha mina? En ningún caso.
Que é un permiso de explotación mineira?
Para obter unha concesión de explotación, a empresa debe levar a cabo un minucioso proxecto no que se describirá como se extraerá o mineral e como restaurar o terreo despois. Se a empresa non é propietaria do terreo (o que sucede en casos excepcionais), sendo un recurso de utilidade pública (seccións C ou D), o estado pode expropiar o terreo e os inmobles en beneficio do ben común. É o mesmo caso que unha expropiación para o paso dunha estrada ou unha vía do tren.
O proxecto de explotación debe ser validado pola autoridade mineira (para garantir a súa viabilidade técnica), a administración ambiental (para protexer o ecosistema e a auga), a administración do patrimonio (para protexer os xacementos arqueolóxicos) e a xestión do territorio (para preservar zonas habitadas ou habitables). Unha vez obtida a concesión de explotación administrativa, ten prazos de renovación e revisión anual.
Polo tanto, aínda que unha cuadrícula mineira se estende sobre unha poboación, do mar ou do ferrocarril, non significa que se poida abrir unha mina que os poña en perigo.
Toda esta explicación xeral ten múltiples matices en cada un dos casos específicos de explotacións de minaría en Galicia. A lexislación endureceuse e creou unha densa malla de restricións nos últimos corenta anos. Non obstante, gran parte dos dereitos mineiros vixentes foron concedidos con anteriores marcos legais. Todas as explotacións mineiras e os dereitos concedidos son legais segundo a lexislación que as viu nacer.
