Os áridos de Galicia

Os áridos son materiais granulares inertes formados por fragmentos de rochas cunha granulometría diferente (tamaño). Son coñecidos coloquialmente como gravas e areas. Os minerais que compoñen os áridos de Galicia poden ser: granito, gneis, caliza, sílice, esquisto, dunite, serpentina, gabro, cuarzo e cuarcita.

Son a base, desde o principio dos tempos, de toda a construción; tanto de infraestruturas (estradas, aeroportos, pontes, portos, ferrocarril…) e edificios (vivendas, escolas, hospitais, sumidoiros…).

Os áridos son un material insubstituíble, vital para o desenvolvemento da economía. Hoxe en día, é a segunda materia prima máis consumida despois da auga e representa máis do 50% de todos os recursos minerais consumidos. En consecuencia, as canteiras son un elemento esencial e estratéxico para o progreso.

A extracción de áridos

Para a extracción de áridos empréganse distintos métodos de arranque da rocha segundo os diferentes tipos de xacemento. Esto dá lugar a dúas clases de explotacións:

• Canteiras. Son as explotacións onde a pedra é compacta e para extraela é necesario o uso de explosivos, mediante voladuras. Posteriormente este material é esmagado e clasificado en función das necesidades.
• Graveiras. Son as explotacións de depósitos de sedimentos, areas e gravas procedentes de depósitos aluviais. Como os materiais están soltos e non son compactos, empréganse equipos de arranque mecánico que extraen a pedra directamente do xacemento para a súa posterior clasificación en varios tamaños e composicións.

Unha vez clasificado, o árido é distribuído en proximidade. Trátase de produtos de moito peso e baixo valor por tonelada. A súa loxística realízase por vehículos que empregan 0,56 litros de diesel por quilómetro, polo que os custos de transporte son unha parte moi importante do prezo final para o comprador habitual dos áridos gallegos (grandes construtoras e obras públicas). Por isto, a rede de canteiras presenta unha gran densidade, posto que dos 313 concellos de Galicia, case 90 deles teñen unha canteira no seu termo municipal.

Os áridos: presentes en todas partes

Cada ser humano consome máis de 30 quilos de áridos por día, é dicir, máis de 1.000.000 quilos ao longo da súa vida. E como pode unha cifra ser tan alta? Porque os áridos están en todas partes: nos edificios que habitamos (cemento, formigón, vidro…), nas estradas e rúas das nosas cidades (asfalto e formigón), na base das vías férreas (balastro), nas estruturas dos portos (rompeolas e formigón). Incluso a auga traída é purificada polos áridos. Usamos áridos como parte do papel, goma de mascar, cosméticos e todo tipo de pinturas.

Os áridos de Galicia están destinados principalmente a:

• Asfalto: o 90% da banda de rodaxe dunha estrada é area e grava. E o 100% da súa base componse de áridos.
• Formigón: o 80% do formigón, esencial en calquera edificio é area e grava.
• Cristal: o 100% do cristal nas fiestras de edificios e vehículos é area.
• Industrias: os pratos, o vidro, o cemento, o papel, os plásticos, as pinturas, os deterxentes, os cosméticos, os paneis solares, os ordenadores… As aplicacións dos áridos son innumerables.
• Aplicacións ambientais: sistemas de filtración de auga, gases, control de erosión e rehabilitación do solo.

Os áridos de Galicia, base da economía rural

Na Comunidade galega operaron 72 canteiras en 2017, o que representa dúas máis que en 2016 e indica unha tendencia crecente desde 2014, cando había 61 explotacións. O emprego aumentou lixeiramente, cun total de 836 postos de traballo directos, en comparación cos 800 de 2016; e 2.841 indirectos, en comparación con 2.800.

En canto á produción, os datos reflicten a recuperación con respecto ao 2016, cunha subida de case o 10%, pasando de 7,7 millóns de toneladas a 8,5. Isto significa que cada galego consumiu 3,1 toneladas de áridos en 2017, en comparación coas 2,8 toneladas de 2016.

O consumo per cápita mantense por riba de España, con 2,2 toneladas por habitante, pero aínda lonxe de Europa, cuxo consumo per cápita, segundo datos de 2015, é de 5,1 toneladas.

Ademais, a facturación tamén rexistrou un aumento porcentual de case o 10%, ao pasar de 40,6 millóns de euros ata 44,6. A pesar do aumento respecto de 2016, nin a produción nin a facturación chegan ao punto de inflexión ocorrido en 2015, cando con menos explotacións (67) e emprego (805), alcanzáronse os 9,6 millóns de toneladas e 50,6 millóns de euros.

Exportacións de áridos

Galicia exporta áridos a países como Bélxica, Holanda, Alemaña e Francia, onde se envían materiais para construción, para infraestruturas portuarias e para decoración ornamental e paisaxismo. Tamén se exporta con gran regularidade a Portugal, considerándose case un mercado local. Ademais, algunhas empresas están enviando material a portos máis distantes como Kaliningrado ou Barbados.

Os áridos e o medio ambiente

Na actualidade hai numerosas medidas preventivas que permiten manter baixo control os diferentes impactos sobre o medio ambiente que teñen canteiras e graveiras, como o ruído e as vibracións. As explotacións de áridos son respectuosas co ciclo da auga e, como regra xeral, non producen emisións contaminantes, descargas ou residuos industriais ou mineiros.

Durante a fase de aproveitamento da canteira ou graveira, lévanse a cabo accións tales como a creación de pantallas visuais e medidas para protexer a biodiversidade.

A restauración ou reacondicionamento das terras explotadas é a última fase do proceso produtivo. Está sempre planificado nas granxas agregadas desde o comezo do traballo e a súa execución está garantida polos avais que todas as empresas deben constituír ante a Administración.

Na actualidade, a gran maioría das restauracións que se realizan ou están planeadas están destinadas á recuperación da paisaxe e da flora e fauna autóctonas. Unha porcentaxe menor prevé un uso agrícola (cereais, viticultura, árbores frutíferas…). Menos do 10% dos casos contempla un uso final para lecer ou deporte, pesca, sendeirismo, golf, áreas de escalada, etc., ou ben será restituído para usos urbanos ou industriais, sendo posible a combinación de diferentes alternativas.

Información ofrecida pola Asociación Galega de Áridos (Arigal)