O termo ‘cemento verde’ non é novo, pero foi nos últimos anos nos que gañou terreo. O motivo, a aposta pola sustentabilidade en todos os sectores de actividade en Europa. E os fabricantes deste material, con miles de anos de historia no que a súa contribución foi básica para a construción de todo tipo de obras ao redor do mundo, tamén asumiron o reto.
O camiño da redución de emisións de dióxido de carbono (CO2) á atmosfera, coa vista posta no alcanzar a neutralidade en 2050, e o de novos produtos, nos que se investiga desde hai anos para contribuír a construcións cada vez máis sostibles, son dúas vertentes do que xa podemos chamar o cemento verde.
Pero non é un camiño fácil e todas as miradas están postas sobre eles. Por que? Cuán importante é que a industria do cemento e o formigón poidan executar a súa Folla de Ruta cara ao Pacto Verde?
A industria cementeira en España
Pongámonos en contexto. A importancia da industria cementeira española é significativa, aínda que a crise económica de 2009 freou en seco o seu extraordinario crecemento. Desde ese momento, a súa actividade reduciuse a mínimos. Está formada, atendendo aos datos de Oficemen, a Agrupación de fabricantes de cementos de España, por 9 grupos empresariais e máis de 30 factorías nas que se elabora esta mestura de pedra calcaria e arxila.
A Axenda Sectorial do sector cementero español, elaborada en 2018, indica que emprega a unhas 4 000 persoas de maneira directa e 1 800 indirectas, aínda que a súa influencia como sector estratéxico alcanza a outros 30 000 empregos ligados a sectores asociados como a explotación de áridos, formigón, os prefabricados e outras áreas da construción.
Dous destas instalacións sitúanse en Galicia: a fábrica de Cementos Cosmos en Ourol (Sarria, Lugo), pertencente ao grupo Votorantim, cunha capacidade de produción de 650 000 toneladas ao ano de cementos e de 450 000 de Clinker; e a planta de moenda, almacenamento e expedición de cemento situada en Narón (A Coruña) de Cementos Tudela Veguín, propiedade do grupo empresarial Masaveu, cunha capacidade de 600 000 toneladas de cemento ao ano.
Pero a importancia da industria cementeira vai máis aló dos datos do propio sector. Desde hai anos, o cemento é un dos principais indicadores do crecemento dunha economía. Sinala o avance ou retroceso da obra pública, a aposta da iniciativa privada con investimentos e tamén a saúde da actividade exterior. Os datos recompilados por Oficemen en 2020 reflicten con fidelidade o ocorrido no que será lembrado por un dos peores anos economicamente falando por mor da pandemia.
No ano 2020, o consumo de cemento no noso país retrocedía algo máis dun 9% anual, situándose en cifras similares a finais dos anos 60. A perspectiva en 2021 é algo máis positiva e enfilou o camiño a recuperar os niveis prepandemia, os de 2019, con preto de 15 000 000 toneladas. Do mesmo xeito que as exportacións que poderían volver roldar os 6 millóns de toneladas.
Por que é importante o impulso ao cemento verde
O proceso de fabricación do cemento tradicional, o denominado cemento portland e as súas variantes, ten varios puntos críticos. Comeza nas canteiras coa extracción de áridos como calcarias e lousas, principalmente; continúa polo seu trituración e moenda para, a continuación, levalo a cocción en fornos, cuxas reaccións químicas dan como resultado o Clinker. Este é a compoñente clave do cemento e o responsable de que se endureza con rapidez tras a súa mestura con auga.
É precisamente a fase de obtención do Clinker a que máis enerxía necesita, pois debe alcanzar unha temperatura de 1500 graos, pero tamén a que emite a maior parte de Co2 á atmosfera tendo en conta todo o proceso.
Neste punto implicáronse universidades e empresas privadas que levan investigando durante anos. Unha das liñas de traballo é a substitución do tipo de combustibles utilizados na cocción, que alcancen unha enerxía tan elevada, pero cunha menor afectación á atmosfera. Tradicionalmente usábanse combustibles fósiles como o carbón, un recurso non renovable. Nese sentido, a industria cementeira ha servido para valorizar algúns residuos que directamente só ocuparían un espazo en entulleira, valorizándoos enerxeticamente.
Captación de carbono e materiais alternativos
Unha recuperación que tamén alcanza a outros residuos minerais procedentes de diferentes industrias que pasan a formar parte da materia prima do cemento, que é outra das áreas a desenvolver. De feito, estúdase con afán como reducir ou substituír o clínker, con alto contido en calcio derivado das pedras calcarias usadas, por outros materiais como escoria de altos fornos, entre outros.
O proceso de modernización dos fornos e a procura de materias primas requirirá, sen dúbida, un enorme esforzo investidor. Non hai máis que dar conta dalgúns desembolsos realizados, por exemplo, en multinacionais francesas e colombianas para obter produtos cunha redución importante de emisións e con nuevo mesturas dotándoas, ademais, de Declaracións Ambientais de Produto.
Noutros casos, as administracións públicas como a Unión Europea están a achegar financiamento para axudar á industria na procura de materiais cementantes suplementarios cunha baixa emisión de dióxido de carbono. Falamos de CemShale CemTower desenvolvido pola firma danesa CemGreen e cuxo proxecto de investigación estenderase ata setembro de 2022, ou do proxecto Eco Binder que se proba desde 2018 en Italia, España, Bulgaria e Reino Unido.
Investimentos que tamén deben soportar, polo menos polo momento, o elevado custo eléctrico que sacode a boa parte de Europa e a competencia doutras cementeiras, sobre todo dos grandes produtores como China e India, sen plans de redución de emisións moi claros.
Outra das liñas de traballo, que non se pode entender de forma illada senón en conxunto do resto de medidas, é a captación e almacenamento do dióxido de carbono xerado. O Cembureau, a Asociación Europea de Cemento, indica en varias comunicacións, que o 42% da redución de emisións da industria realizarase a través destas técnicas de captación e reutilización de CO2. Un dos proxectos financiados pola UE, Cleanker, deu bos resultados evitando, ademais, alterar a parte os fornos rotativos das plantas.
Todas estas medidas en maior ou menor medida están en cernes e por diante menos de 30 anos para desenvolver unha folla de ruta que xa foi trazada pola industria europea do cemento para alcanzar a descarbonización total e na que, lembran, é necesario o apoio institucional e políticas activas por parte dos diferentes gobernos.
