O mundo produce cada vez máis refugallos eléctricos e electrónicos. A cantidade de computadores, teléfonos móbiles, pantallas, televisores e electrodomésticos refugados duplicouse entre 2009 e 2014, chegando a 42 millóns de toneladas por ano en todo o planeta. Os países desenvolvidos, especialmente en América do Norte e Europa, xunto con China, producen a maior cantidade.
Estes residuos xeralmente terminan en vertedoiros, pero poucas veces no lugar adecuado. Gran parte deste volume de materiais en desuso termina en países onde a regulación para o seu tratamento (ambiental, laboral e social) é inexistente. O proceso deste lixo tecnolóxico libera materiais tóxicos, químicos orgánicos volátiles e metais pesados, que poden danar o medio ambiente e a saúde humana.
A maioría dos países desenvolvidos (UE, EE.UU. Canadá e outros) teñen regulacións estritas que rexen a eliminación de refugallos electrónicos e eléctricos dunha maneira respectuosa co medio ambiente. Estas nacións ricas, cunha lexislación estrita, envían a maior parte dos seus refugallos electrónicos aos países en desenvolvemento.
O Convenio de Basilea das Nacións Unidas, que se refire ao movemento de refugallos perigosos a través das fronteiras, ten como obxectivo evitar que os países desenvolvidos exporten sen control os refugallos perigosos aos países en desenvolvemento. Con todo, poucos países receptores controlan as importacións de refugallos electrónicos tóxicos. Por exemplo, a lei da India non as prohibe e en China, as barreiras de entrada son case inexistentes. Por se isto fose pouco, EE.UU non asinou este protocolo internacional, polo que o seu lixo electrónico expórtase sen limitacións de ningún tipo.
Ademais, o comercio de lixo como ‘electrónica usada’, é dicir, susceptible de ser reacondicionada e reutilizada, elude por completo o Convenio de Basilea. Actualmente trátanse como ‘electrónica usada’ produtos que non o son como monitores de tubo, computadores de máis de sete anos, teléfonos móbiles de primeira xeración… Puros refugallos sen viabilidade técnica ou económica para que volvan ser operativos.
Que é a minaría urbana?
Pero, é posible reciclar estes materiais electrónicos para o seu uso posterior como materia prima? A resposta é si, mediante o proceso que se denomina minaría urbana.
A actividade da minaría urbana ten como obxectivo extraer os refugallos das vertedoiros e recuperar materiais valiosos para a súa reciclaxe e reutilización. A técnica de recuperación de materias primas dos produtos de refugallo coñécese como minería urbana. A nivel conceptual, considérase que os residuos xerados polas cidades e as contornas urbanas son un recurso valioso. Por iso téntase poñer en valor os residuos urbanos en lugar de buscar e explotar reservas xeolóxicas de rocas e minerais para satisfacer as demandas da sociedade.
Con todo, existen moitas limitacións para que a subministración de materias primas minerais a través da minería urbana sexa relevante para satisfacer as necesidades da poboación mundial.
Por unha banda, a falta dun sistema global sobre o comercio de refugallos electrónicos baixo a Convención de Basilea que inclúa os denominados ‘produtos de segunda man’.
En segundo lugar, a responsabilidade dos consumidores cos seus produtos electrónicos obsoletos debe estar reflectida nas regulacións de cada país. Débense proporcionar contedores de refugallos electrónicos separados, con sancións para quen non os usen. Poderíase esixir un depósito de diñeiro ao comprar artigos eléctricos que se pode recuperar cando se envía o refugallo a recolectores certificados.
Para iso, antes é necesario fortalecer e facer cumprir as regulamentacións nacionais: aqueles que operen ilegalmente deben ser multados. Os países desenvolvidos deben tomar medidas firmes contra os produtos obsoletos que se comercializan como usados. Os países en desenvolvemento deben prohibir as importacións de refugallos electrónicos tóxicos. Deben aumentarse os aranceis aduaneiros sobre os refugallos electrónicos.
Ademais, os fabricantes de electrónica de consumo deberían implicarse de forma colectiva, en forma de asociación mundial, para certificar que os seus produtos recíclanse e procesan como refugallos de acordo a criterios legais, técnicos e ambientais. O mesmo organismo da industria debería lanzar un sistema de vixilancia global para o ciclo de vida de cada produto electrónico.
Minaría urbana: os retos tecnolóxicos
Debido á falta de lexislación e consenso político internacional, a día de hoxe, é máis eficiente, desde o punto de vista económico, abandonar a electrónica en entulleiras para a súa posterior exportación ao Terceiro Mundo.
A tecnoloxía de procesamento e reciclaxe dos países receptores de lixo é arcaica, empregado man de obra infantil, traballadores sen a adecuada protección de seguridade e saúde laboral, contaminando o medioambiente e conseguindo unha taxa de recuperación de materias primas moi baixa.
Con todo, o panorama global está a cambiar de maneira rápida, xa que a crecente demanda de materias primas minerais está a elevar os prezos de mercado, polo que o sector da minería urbana ten perspectivas de crecemento notables ata 2027. Nos próximos anos espérase que o sector da electrónica de consumo creza significativamente debido ao rápido desenvolvemento industrial e ao aumento da poboación global. Por tanto, tamén se prevé que creza a demanda de minería urbana para o segmento de refugallos electrónicos. Os gobernos e os fabricantes de tecnoloxía están a promover a reciclaxe de refugallos electrónicos para reducir a pegada de carbono e promover o desenvolvemento sostible.
Por iso, os investimentos en investigación e desenvolvemento, o avance tecnolóxico e os desafíos ambientais e económicos impulsan a demanda de procesos e servizos de minería urbana innovadores e sostibles nos países desenvolvidos.
Minaría urbana, tarefa de mineiros
A minaría urbana é unha tarefa complexa, que precisa de tecnoloxía e de investimento para o seu desenvolvemento. Por iso, é o sector mineiro o que está mellor preparado para a recuperación das materias primas do lixo tecnolóxico.
O proceso mineiro inclúe dentro das súas fases, unha de aproveitamento ou beneficiado. Trátase dun conxunto de procesos polo cal ou cales se separan a mena (os materiais obxectivo, como metais) e a ganga (parte non aproveitable).
Esta fase inclúe procesos físicos como lavado, trituración, moenda, homogenización, clasificación e concentración. No caso dos metais, hai un proceso posterior de transformación coñecido como metalurgia para conseguir un produto adecuado para os procesos industriais.
Todas estas tarefas son o campo de actividade das empresas e profesionais da minaría. Empréganse máquinas, equipos humanos e tecnoloxías desenvolvidas pola industria mineira e mineiro metalúrxica. De feito, a nivel mundial son as grandes empresas mineiras como Glencore, BHP, Anglo American, Rio Tinto ou Boliden as que están a liderar os procesos de minería urbana con divisións especializadas ou con spin offs.
A crecente demanda de materias primas minerais non pode ser satisfeita pola minería urbana, pero si que é imprescindible abordar este asunto desde unha dobre perspectiva: ambiental e económica.
É o momento de que os consumidores, investigadores, fabricantes, nacións e reguladores internacionais dirixan a súa atención cara á reciclaxe responsable dos produtos eléctricos e electrónicos en desuso.
