O carbón enerxético é un tipo de carbón usado como fonte de enerxía para xerar electricidade e calor. A súa queima en centrais eléctricas produce vapor que impulsa turbinas xeradoras de electricidade.
Nalgúns países, o carbón segue sendo a fonte principal de enerxía, aínda que o seu uso diminuiu nas últimas décadas por preocupacións ambientais e o auxe de enerxías máis limpas, como a solar, a eólica e o gas natural.
O carbón na Revolución Industrial no século XIX
O carbón desempeñou un papel crucial durante a Revolución Industrial, proporcionando a enerxía necesaria para a expansión de fábricas, ferrocarrís e barcos de vapor. Foi a columna vertebral do desenvolvemento económico durante os séculos XIX e XX, permitindo aos países industrializados medrar a un ritmo acelerado.
O século XX: a era do carbón e o auxe
Durante gran parte do século XX, o carbón seguiu sendo unha fonte de enerxía dominante, especialmente na xeración de electricidade. As plantas de enerxía a base de carbón proliferaron en todo o mundo e, en países como Estados Unidos, Reino Unido e Alemaña convertéronse na pedra angular das súas economías enerxéticas.
Xeración de electricidade
En 1950, máis do 50% da electricidade no mundo xerábase queimando carbón. En países como Estados Unidos, esta cifra chegou a ser incluso maior. As plantas de enerxía a base de carbón eran comúns, e a capacidade de almacenamento e transporte do carbón facíao moi conveniente para a produción de enerxía en masa.
Expansión global
No período de posguerra, o uso do carbón estendeuse a economías emerxentes como China e a India. A medida que estas nacións se industrializaban rapidamente, a demanda de carbón aumentou, impulsando a produción a niveis sen precedentes. A finais da década de 1970, China converteuse no maior produtor e consumidor de carbón do mundo, un título que aínda mantén. En 2022, China foi o principal consumidor de carbón do mundo, mentres que a India e Estados Unidos ocuparon o segundo e o terceiro lugar, respectivamente.
A partir da segunda metade do século XX, o carbón comezou a enfrontarse á competencia doutras fontes de enerxía, especialmente o petróleo e o gas natural. A crise do petróleo da década de 1970 e o desenvolvemento de novas tecnoloxías enerxéticas comezaron a cambiar a dinámica do mercado enerxético global.
A necesidade de descarbonización e a transición enerxética cara a fontes renovables
O crecemento do uso do carbón tamén trouxo consigo un custo significativo, cuxas consecuencias estamos vivindo hoxe en día: a contaminación do aire, a destrución de ecosistemas e unha crecente preocupación polos impactos climáticos. A medida que estes efectos do cambio climático se fixeron máis evidentes, comezouse a recoñecer a necesidade urxente de reducir as emisións de gases de efecto invernadoiro.
A queima de carbón para a xeración de enerxía é unha das principais fontes de dióxido de carbono (CO2), un dos principais responsables do quecemento global. Como resposta, os gobernos e as empresas de todo o mundo comezaron a trazar un novo camiño: a descarbonización.
China e Estados Unidos, as dúas economías máis grandes do mundo, ofrecen exemplos contrastantes do uso e do declive do carbón.
China
Aínda que segue sendo o maior consumidor de carbón, o país comezou a reducir a súa dependencia deste recurso en favor de enerxías máis limpas. Desde 2013, a participación do carbón no mix enerxético de China diminuíu constantemente, pasando do 68% en 2013 ao 56% en 2021. Este cambio foi impulsado polas preocupacións ambientais e os esforzos do goberno chinés para mellorar a calidade do aire e reducir as emisións de CO2.
Estados Unidos
A caída do carbón foi aínda máis pronunciada. Desde 2007, o consumo de carbón no país diminuíu máis dun 50%, sobre todo polo auxe do gas natural e das enerxías renovables. En 2020, por primeira vez en máis dun século, as enerxías renovables superaron ao carbón na xeración de electricidade en Estados Unidos. As fontes renovables (enerxía eólica, solar, hidráulica e xeotérmica) representaron o 20% da xeración de electricidade, mentres que o carbón representou o 15%.
Outros países
Outros países, como Alemaña, que noutrora dependeron en gran medida do carbón, están pechando as súas plantas de enerxía a base de carbón e acelerando a adopción de enerxías renovables. En 2022, Alemaña conseguiu reducir o uso do carbón nun 22% en comparación con 2010, unha tendencia que se espera que continúe nos próximos anos.
Reino Unido, que un día foi un dos maiores consumidores de carbón do mundo, celebrou en 2019 o seu primeiro “Día sen Carbón”, unha xornada completa na que non se utilizou carbón para xerar electricidade en todo o país. Este logro foi un fito simbólico no camiño cara á eliminación completa do carbón na xeración de enerxía para 2024.
En 2023, a Unión Europea conseguiu reducir o uso de carbón nun 20% en comparación con anos anteriores, un claro indicio de que o fin do carbón enerxético está en marcha. O Acordo de París de 2015 foi un catalizador clave para a descarbonización, alentando aos países a reducir a súa dependencia do carbón e doutras fontes de enerxía fósil. Desde o Pacto Verde Europeo en 2019, que vai en concordancia co Acordo de París, acordáronse diferentes medidas como a redución das emisións de gases de efecto invernadoiro para 2030 ata un 55% e a descarbonización da economía da Unión Europea para 2050.
Evolución do uso das fontes de enerxía
Algúns dos líderes políticos de Australia argumentaron que a adquisición de metais é unha prioridade para a descarbonización.
Ademais, para a transición cara ás enerxías renovables necesítase un maior consumo de minerais e materiais, coma o litio, o cobre e o cobalto, por exemplo, para as baterías de vehículos eléctricos e instalacións de enerxía renovable.
A medida que o carbón vai desaparecendo do panorama enerxético, a minaría non desaparece, senón que se transforma. A minaría xoga un papel crucial na sostibilidade e transición enerxética ao proporcionar os minerais e metais necesarios para as tecnoloxías limpas.
É aquí onde a minaría responsable se converte nun actor clave para garantir que a transición cara a unha economía baixa en carbono se realice de maneira ética e sostible, minimizando o impacto ambiental e respectando os dereitos humanos.
O final do carbón como fonte principal de enerxía marca o comezo dunha nova era na que a economía mundial avanza cara á sostibilidade. Aínda que segue sendo unha fonte de enerxía importante nalgunhas rexións, especialmente en países en desenvolvemento, o seu uso diminúe a medida que as enerxías renovables son máis accesibles e competitivas.
