Cando se fala de minaría, é común pensar na extracción de minerais do subsolo, de depósitos xeolóxicos naturais. Con todo, a minaría urbana é algo diferente, pero relacionado. Significa recuperar e reutilizar os materiais de refugallo das cidades. A industria está a centrarse en dous tipos de residuos que deben ser tratados de maneira distinta. Por unha banda, están os refugallos de produtos eléctricos e electrónicos, aos que dedicaremos o seu propio post.
Nesta ocasión, falaremos doutros residuos como formigón, ladrillos, elementos de aceiro, materiais metálicos, tubaxes de cobre, cables ou aluminio. Só en Europa, xeráronse uns 850 millóns de toneladas de residuos de construción e demolición en 2020. Por volume, trátase dunha terceira parte de todos os residuos xerados na UE.
A minaría urbana cre que ese material é unha fonte de riqueza potencial se se realiza un tratamento adecuado, en lugar de envialo a un vertedorio, incineralo ou convertelo en produtos de moito menor valor. Un edificio normalmente conta con máis de 3.000 materiais diferentes, segundo a estimación realizada por Green Building Council España (GBCe).
Cando o ciclo de vida dun edificio ou unha infraestrutura chega ao seu fin procédese á súa demolición. As políticas europeas, nacionais e autonómicas están encamiñadas a primar a xestión de residuos de demolición e construción (RCDs) e a reutilización de produtos en detrimento do aproveitamento de novos recursos a fin de alcanzar un obxectivo de sustentabilidade ambiental.
Os residuos de demolición sométense a un procesamento complexo, que comeza coa clasificación previa e logo continúa coa trituración dunha ou dúas etapas, a separación dos elementos metálicos mediante separadores magnéticos e, en ocasións, un proceso de tamizado para separar os compoñentes orgánicos.
Pero mesmo despois de todo isto, o material podería seguir sendo demasiado heteroxéneo para o seu uso na construción, polo que se deberían utilizar máis equipos de alta tecnoloxía, como dispositivos de clasificación baseados en sensores.
A heteroxeneidade dos residuos resultantes dunha demolición, así como a complexa normativa sobre os mesmos dificulta a súa valorización como áridos reciclados de calidade. Na actualidade, só o 1% dos áridos producidos e consumidos proceden de materiais reciclados.
O formigón é o material de construción máis utilizado no mundo, constitúe unha gran parte dos residuos de construción e demolición en todo o mundo (un 60% do volume dos RCDs). Afortunadamente, o cemento pódese reciclar infinitamente, o que o converte nunha alternativa prometedora á extracción de materias primas. Por iso xa hai iniciativas de investigación para producir clinker 100% reciclado.
Minaría urbana: beneficios para a construción
A reutilización de materiais de edificios existentes para abastecer novas actividades de construción e renovación en forma de minaría urbana ten o potencial de reducir os residuos de demolición, así como a demanda de materias primas e emisións de gases de efecto invernadoiro.
A minaría urbana acurta as cadeas de subministración dos materiais de construción porque os sitúan moito máis preto dos lugares de edificación que as canteiras. Isto reduce as emisións de carbono asociadas coa construción. Ademais, os materiais reciclados volven introducir na contorna construída, limitando a extracción de rocas e minerais do subsolo.
As empresas asociadas á Asociación Galega de Áridos (Arigal) realizan a xestión de terras limpas de escavación e RCDs, ben a través de valorización en planta e produción de áridos reciclados, ou empregando as mesmas para a recuperación dos ocos mineiros e mellorar así a restauración das explotacións.
Arigal realizou desde 2016 actividades e iniciativas de promoción das actividades de RCDs entre as súas empresas asociadas. A primeira de calado foi a edición do ‘Estudo sobre as Sinerxias’ entre a produción de áridos e o tratamento dos residuos de demolición e construción (RCD) e materiais de escavación. Este esforzo supuxo que, ao comezo de 2022, foran 21 das 52 empresas socias de Arigal as que contaban coa categoría de xestor de residuos de terras e pedras limpas de escavación ou de residuos de demolición de natureza pétrea.
O maior desenvolvemento inmobiliario previsto en España, Madrid Novo Norte, ten previsto reutilizar o 90% dos materiais reciclables dentro do seu ámbito de actuación para a construción das súas infraestruturas. Os residuos de demolición trasladaranse a unhas instalacións temporais dentro da zona de obras onde se tratarán de maneira centralizada evitando o seu desprazamento por outras zonas da cidade.
Minaría urbana: o pasaporte do edificio
Para implementar a circularidade é necesario planificala desde a fase de proxecto, deseñar edificacións que poidan ser desmontables e asegurar que os seus materiais non conteñen substancias tóxicas que comprometan o seu reaproveitamento futuro. Isto só é viable se se ten un enfoque de ciclo de vida, onde se teña en conta que sucederá cos recursos ao longo de toda a cadea de valor e ao final da súa vida útil. Para lograr a circularidade dos edificios, e que estes poidan converterse nunha fonte de materiais futuros, é necesario ter identificados os seus compoñentes, para reutilizar, ver as posibilidades que existen con eles pasados uns anos e darlles unha segunda vida.
A Comisión Europea inclúe a creación dun Libro Dixital do Edificio na súa última revisión da Directiva de eficiencia enerxética en edificios —EPDB polas súas siglas en inglés—. Trátase dunha ferramenta que permite monitorizar os datos, a información e os documentos relacionados con cada fase do ciclo de vida do edificio. Xunto a iso, proponse dispoñer dun pasaporte dos materiais, que consiste en facer inventario, levar un control da súa deterioración e saber cando se precisan rehabilitacións ou intervencións no inmoble.
A valorización dos residuos de construción e demolición está intimamente ligado á produción de áridos naturais, polo que os produtores de áridos naturais deben ser o actor principal na valorización destes residuos, xa que dispoñen de instalacións, maquinaria e acceso ao mercado.
