Nun mundo onde a tecnoloxía avanza a pasos axigantados, a sostibilidade convértese en prioridade. Por iso, o Consello Europeo aprobou en marzo de 2024 a Lei Europea de Materias Primas Críticas. Esta lexislación é crucial para a seguridade e o progreso tecnolóxico da Unión Europea, e tamén significa unha oportunidade de ouro para rexións ricas en recursos naturais, como é Galicia.
Esta lei asegura unha subministración segura e sostible de materias primas escasas, pero tamén esenciais para as transicións verde e dixital, así como para as industrias de defensa e espacial. Con isto, Europa pretende aproveitar todo o posible os seus recursos propios, potenciando así o autoabastecimiento e a produción local reducindo, ademais, a dependencia do exterior.
Co obxectivo de reforzar a autosuficiencia, propúxose que polo menos o 10 % do consumo anual da UE se produza no seu territorio e que o 40% do procesado se realice nas súas instalacións. En materia de reciclaxe, polo menos o 25% do consumo debe proceder da reciclaxe interna e non máis do 65% do consumo anual de cada materia prima estratéxica, en calquera fase pertinente de procesado, debe proceder dun único terceiro país.
Todo este contexto pon de manifesto o gran potencial de Galicia para posicionarse como unha das rexións estratéxicas na transición ecolóxica, tanto en España como en Europa. Hai multitude de aspectos que fortalecen esta idea, como a localización ou as infraestruturas dispoñibles.
Por unha banda, é fundamental a sólida rede de infraestruturas en Galicia. A rexión conéctase con Europa e o mundo a través de multitude de portos, estradas e ferrocarrís. Isto facilita enormemente o transporte e a exportación de materias primas, o que é vital para unha economía circular.
Outro aspecto fundamental é a localización da rexión, que brinda aos terreos unha riqueza xeolóxica que os dota dalgúns destes recursos esenciais. En Galicia, temos a fortuna de contar coa presenza de 15 destas materias primas.
As materias primas críticas estratéxicas en Galicia
As materias primas críticas estratéxicas detectadas ata o de agora en Galicia son o antimonio, a barita, o grafito natural, o niobio, o tántalo, o wolframio, o silicio metálico, as terras raras lixeiras, as terras raras pesadas, o estaño, o magnesio, o cobalto, o platino, o litio e o titanio.
Algúns xacementos que continúan en activo extraen minerais estratéxicos como o magnesio. Este extráese en forma de magnesita na Magnesitas de Rubián no Incio (Lugo).
O silicio metálico, pola súa banda, é un mineral estratéxico para a industria solar fotovoltaica. A planta de Ferroglobe, en Arteixo, está especializada na produción de silicio a partir do cuarzo e é un referente neste ámbito. A abundancia do cuarzo nas súas terras e as instalacións especializadas posicionan a Galicia como líder na obtención deste recurso, supoñendo un 74 % da produción nacional e un 93 % das exportacións, principalmente a través dos seus portos.
Con todo, hai outros minerais que experimentaron problemas en distintas fases da súa explotación. O antimonio, por exemplo, atópase en antigas minas como as de Santa Eufemia, aínda que desde os anos 1950 non hai explotacións activas. O titanio tivo un percorrido similar: extraeuse durante uns trinta anos preto de Carballo, na zona de Balarés, en Ponteceso, pero a partir de 1960 o xacemento pasou a estar inactivo.
A barita e o grafito natural son outros minerais que se identificaron na comunidade. Para poder extraelos, é necesario explorar antes a fondo a súa presenza e, aínda que se tentou en numerosas ocasións, estes proxectos atopáronse con moitas barreiras lexislativas.
O wolframio é un mineral que tivo unha gran importancia histórica en Galicia. Nos últimos anos, a mina de San Finx, na Coruña era a única que seguía mantendo actividade na extracción deste mineral. Con todo, a falta de renovación de licenzas ambientais supuxo un impedimento para continuar coa produción, que está interrompida desde 2017.
O mesmo ocorreu co estaño, outro mineral estratéxico cuxa extracción se reactivou e paralizouse nas mesmas condicións e no mesmo xacemento que o wolframio. Con todo, este mineral correu un pouco máis de sorte, xa que actualmente pódense extraer cantidades significativas nas minas de Viana do Bolo, en Ourense.
Por outra banda, o cobre definido na Folla de Ruta da Materias Primas Minerais como a pedra angular de todas as tecnoloxías relacionadas coa subministración de enerxía eléctrica, ten un dos principais depósitos europeos o xacemento de Touro, na Coruña.
Neste xacemento ourensán tamén se extraen outros minerais como o cobalto e o tántalo. Ademais, confirmouse a presenza de niobio nestas minas. Por agora, considérase a única presenza destes minerais en Europa.
O platino e o litio son outros dos minerais cuxa presencia no territorio foi confirmada. Non se explorou a fondo o terreo e, por tanto, tampouco se pode valorar a súa extracción. Isto é porque os proxectos que propoñían estas accións non acabaron de arrincar. Cabe destacar que estas propostas centrábanse, especialmente, na procura de litio.
As terras raras, tanto lixeiras como pesadas, son outro grupo de minerais presentes en Galicia. Aínda que actualmente non hai permisos activos para a súa exploración, comprobouse a súa presenza na Serra do Galiñeiro, entre as rexións de Vigo e Gondomar.
A nova lei e a Axenda 2030
É relevante ter en conta que hai algo que nos diferencia inmensamente doutras zonas: a tradición mineira e a experiencia. Esta lexislación establece parámetros ambiciosos para o desenvolvemento de capacidades nacionais en toda a cadea de valor das materias primas. O arraigamento desta cultura, así como a bagaxe na súa posta en práctica, colocan a Galicia nunha posición valiosa para aproveitar os recursos de maneira sostible.
Esta nova lei está aliñada cos obxectivos da Axenda de Impulso da Minería Sostible 2030 da Xunta de Galicia. Ambas están comprometidas con desenvolver unha minaría sostible e responsable, e utilizar os recursos propios de maneira eficiente e respectuosa co medio ambiente.
Con todo, a Axenda de Impulso, ao ser un documento centrado en Galicia e que xa ten en conta as súas particularidades, vai un pouco máis aló e a completa este aspecto aproveitando esta experiencia e enfocándoa cara a unha dixitalización da administración mineira, xunto ao desenvolvemento de cadeas de valor estratéxicas.
A nova lei ten entre os seus obxectivos aumentar a axilidade dos trámites administrativos e implementar prácticas responsables en toda a cadea de valor. A Axenda, ao ser un documento centrado en Galicia, ten en conta as particularidades da rexión. Desta forma, reforza e complementa estes obxectivos orientando ditas singularidades, como a experiencia mineira da súa sociedade, cara a aspectos como a dixitalización da administración mineira e o desenvolvemento de cadeas de valor estratéxicas. Isto resultará nunha maior axilidade burocrática, e facilitará as prácticas sostibles en todas as fases da cadea de valor.
A implementación desta lei terá multitude de consecuencias positivas en Galicia. Por unha banda, vai supoñer un impulso económico, xa que potenciará o sector mineiro e mellorará as capacidades de reciclaxe e procesamento. Isto vaise a traducir nun aumento de empregos locais e de calidade na rexión.
Ademais do sector mineiro e os postos de traballo directos, tamén se fomentará o desenvolvemento doutros sectores, como a investigación, a enxeñería ou a restauración ambiental. Isto non só resultará na creación de moitos empregos indirectos, senón que tamén pode posicionar a Galicia como un centro de innovación para tecnoloxías estratéxicas.
Outro beneficio que experimentará a rexión é un avance claro no desenvolvemento sostible. As avaliacións de riscos e os plans de exploración nacionais que han de poñerse en marcha potenciarán un enfoque máis sostible e responsable cara á explotación de recursos naturais en Galicia.
As administracións deberán acelerar a concesión de permisos
Obter as licenzas e os permisos para explorar e explotar un xacemento é un proceso complexo. Para conseguir estes documentos hai que pasar por avaliacións de impacto ambiental, que se poden demorar por controversias sociais ou porque derivan en conflitos coa cidadanía. Ademais, a incerteza legal, como os cambios nas regulacións e as disputas legais, xeran dúbidas nos investidores e dificultan a toma de decisións. Todo isto obstaculizou e atrasou moito a posta en marcha de novas iniciativas en Galicia.
Un obxectivo importante da Lei Europea de Materias Críticas é, como se mencionou anteriormente, unha maior axilidade dos trámites burocráticos para conseguir estes permisos. Para iso, establécense prazos claros e específicos para os procedementos de concesión de licenzas. Doutra banda, a Comisión pode designar proxectos como estratéxicos e axilizar así o seu desenvolvemento. Isto poderase facer a través de puntos de contacto únicos que serán creados nos Estados membros para simplificar a comunicación e o proceso administrativo.
A recente aprobación da Lei Europea de Materias Críticas marca un fito crucial para a sustentabilidade e o progreso tecnolóxico na Unión Europea. Galicia, coas súas particularidades xeolóxicas, a súa infraestrutura e a súa cultura mineira, atópase nunha posición privilexiada para capitalizar esta oportunidade. A implementación da lei promete impulsar a economía rexional, crear empregos de calidade e avanzar cara a unha explotación máis responsable dos recursos naturais. Con todo, para maximizar estes beneficios, é imperativo acelerar os procedementos de concesión de licenzas, un obxectivo central desta lexislación.
