A auga que brota das rochas de Galicia

A auga mineral é aquela de procedencia subterránea que ten valor polo seu contido en substancias disoltas e que aflora a través de mananciais naturais ou artificiais. Entre o contido mineral da auga, poden destacar unha ou varias substancias que lle darán o seu nome. Así, fálase de auga magnésica, fluorada, sulfatada, sódica… A auga mineral pode aflorar de forma natural, a través dun xurdimento ou manancial, ou ben pode ser extraída artificialmente mediante unha sondaxe máis ou menos profunda.

En España, as augas minerais están reguladas pola lexislación mineira. O interese destes recursos deriva de dúas posibilidades de utilización:

Utilización como auga natural e medicinal, aproveitando a calidade e o poder curativo das augas. Este aproveitamento realízase mediante a envasado da auga, ou en balnearios, onde as augas ademais son termais.
Aproveitamento mineiro das substancias que conteñen.

Pola súa banda, a auga termal é aquela que aflora cunha temperatura elevada, polo menos 4 graos superior á temperatura media da zona. Aínda que a denominación de auga termal non é sinónimo de auga mineral, case todas as augas termais son tamén minerais. De feito, a temperatura da auga vai asociada ás súas características geoquímicas e ao percorrido realizado polo interior do subsolo. O termalismo é unha das características máis frecuentes das augas minerais, pero non sempre está presente.

Aspectos xeolóxicos das augas minerais

As augas das fontes e mananciais orixínanse coas precipitacións atmosféricas. A auga meteórica é moi reactiva, e aquela porción da auga de choiva que se infiltra no subsolo vaise enriquecendo de substancias conforme atravesa o chan e as rochas. Ao longo do seu percorrido subterráneo, que pode chegar a ser moi profundo, navega a través de novos minerais e distintos ambientes fisicoquímicos, modificando as substancias que leva na súa disolución.

Para que a auga subterránea poida ser considerada mineral, debe levar unha cantidade de minerais na súa disolución que lle confiran o interese. Os factores que inflúen no contido mineral das augas son:

Contexto xeolóxico xeral, que establece a disposición das unidades acuíferas polas de discorre a auga subterránea, así como a profundidade á que chegará a auga, a rapidez dos fluxos de auga e, en definitiva, o tempo de permanencia dentro do subsolo. A presenza de grandes fracturas facilita a ascensión de augas profundas, o que se considera un factor clave no xurdimento de augas termais.
Profundidade á que chegan as augas. É un factor determinante do seu quimismo, pois as altas temperaturas e presións facilitan a disolución de minerais.
Composición química dos materiais que atravesan, que inflúen no tipo de mineralización da auga. Así, a presenza de corpos mineralizados ou sales achega esas substancias á auga, con máis presenza canto maior sexa o tempo de permanencia da auga nesa rocha, en función da disposición estrutural e da permeabilidade.
A actividade biolóxica. Os microorganismos consomen o osíxeno coa súa respiración e encárganse de reducir nitratos, sulfatos, carbonatos e bicarbonatos, producindo gases e modificando o potencial REDOX, o que incide tamén na solubilidade dalgúns minerais.

A auga de choiva ten unha temperatura algo inferior á temperatura ambiente, pero ao infiltrarse e gañar profundidade vaise quentando ao entrar en contacto coas rochas, pois cada vez están máis quentes. Esta é a orixe do termalismo, que se pode dar en dúas situacións que favorecen o xurdimento destas augas quentes:

Zonas con elevado gradiente geotérmico –zonas con vulcanismo ou plutonismo, zonas tectónicamente activas…– que quenta a auga sen necesidade de que se alcancen grandes profundidades.
Gradiente xeotérmico normal con circunstancias estruturais (grandes dobladuras ou fallas) que favorecen o rápido ascenso de augas profundas.

En definitiva, o tempo de residencia das augas no acuífero, a profundidade que chegan a alcanzar nalgún momento do seu percorrido, e as características estruturais, litolóxicas e térmicas das zonas que atravesan, dan lugar á mineralización das augas e a adquisición térmica.

Características das augas minerais

Composición química

Pode ser moi variada, atopándose augas de moi diferente composición, desde solucións moi diluídas, ata outras con maior salinidade que a auga do mar. Poden atoparse, ademais, gases libres ou disoltos.

Entre os ións, os máis abundantes son: cationes (calcio, sodio, potasio, magnesio…), e aniones ( cloruros, sulfatos, nitratos, bicarbonatos…). En función dos anións e catións predominantes, as augas reciben unha denominación diferente. Por exemplo, a auga bicarbonatada cálcica magnésica é aquela que ten como anións predominantes o calcio e o magnesio. A dureza da auga é unha expresión do contido en calcio e magnesio disoltos en auga. Ademais pode aparecer ferro, carbonatos, litio, flúor, boro, arsénico e outros ións en concentracións menores pero que poden resultar interesantes.

Polo xeral, as rochas calcáreas sedimentarias van producir augas bicarbonatadas cálcico- magnésicas, mentres que as evaporitas acostuman dar augas de tipo sulfatado e clorurado sódico, cálcico, magnésico ou potásico. En canto ás rocas ígneas, aínda que a presenza de sulfuros metálicos ou depósitos minerais hidrotermais dan frecuentemente augas cunha composición especial, en xeral os granitos dan augas bicarbonatado-sódicas, de baixa salinidade e elevado pH, mentres que gabros e peridotitas dan lugar á formación de augas bicarbonatadas ou sulfuradas cálcico-magnésicas ricas en ferro.

Temperatura

Nas covas e nos primeiros metros da superficie terrestre, a temperatura é igual á media anual da zona. As augas presentan a miúdo diferenzas con respecto deste valor, a consecuencia do seu percorrido subterráneo. A Lei de Minas define as augas termais como aquelas cuxa temperatura de alumeamento é superior a máis de catro graos á temperatura media do lugar.

Caudal das augas minerais

O caudal é o volume de auga por unidade de tempo, así que se refire á cantidade de auga dispoñible no punto de alumeamento. Os caudais constantes ao longo do ano son propios de xurdimentos de procedencia profunda, mentres que os que manteñen grandes diferenzas estacionais teñen un percorrido máis superficial. En liñas xerais, as augas minerais corresponden con fluxos hidroxeolóxicos profundos, con caudais, temperatura e composición química estable.

Clasificación das augas minerais

As augas minerais pódense clasificar segundo a lexislación mineira ou segundo a súa composición química.

Segundo a lexislación mineira

As augas mineiro-medicinais, aquelas alumadas de forma natural ou artificial e que polas súas características e calidades son declaradas de utilidade pública.
As augas mineiro-industriais, aquelas que permiten o aproveitamento racional das substancias que conteñan. Por exemplo, as augas salgadas das que se obtén sal por medio da evaporación.

Segundo a súa composición química

De mineralización moi débil, ata 50mg/l de residuo seco.
Oligometálicas ou de mineralización débil, ata 50mg/l de residuo seco.
De mineralización forte, máis de 1.500mg/ de residuo seco.
Bicarbonatadas, máis de 600mg/l de bicarbonato.
Sulfatada, máis de 200mg/l de sulfatos.
Clorurada, máis de 200mg/l de cloruros.
Cálcica, máis de 150mg/l de calcio.
Magnésica, máis de 50mg/l de magnesio.
Fluorada, máis de 1mg/l de floruros.
Ferrosinosa, máis de 1mg/l de ferro bivalente.
Sódica, máis de 200mg/l de sodio.
Acidulada, máis de 250mg/l de CO₂
Indicada para a preparación de alimentos infantís.
Indicada para dietas pobres en sodio, de ata 20mg/l de sodio.
Pode ser laxante.
Pode ser diurética.

A pesar de que todas as augas minerais teñan unhas características comúns, non hai dúas augas minerais iguais. A súa procedencia, xa que cada unha é obtida dun acuífero distinto, a súa composición constante, caracterizada por unha serie específica de minerais, oligoelementos e outros compoñentes específicos que conteñan as rochas, e o seu sabor, definido pola súa composición concreta, fan que mesmo ao probalas, as augas minerais sexan completamente distintas.

Hai unha gran variedade de augas minerais, polo que con só consultar os seus ingredientes xa se pode coñecer a súa procedencia.