O granito, en calquera das súas múltiples variedades, é a materia prima dos artistas plásticos de Galicia desde hai milenios. Desde as prehistóricas mámoas e dolmens, ata os pazos da Ilustración, pasando polas edificacións romanas, os cruceiros e as catedrais medievais. A roca composta por cuarzo, feldespato e mica rendeuse ás tallas dos canteiros.
Lonxe de abandonar este material, os escultores contemporáneos incorporárono ás súas creacións, adaptando as máis modernas técnicas de labrado da pedra para conseguir plasmar a súa arte nunha roca que ten un gran difícil de traballar.
Illa das Esculturas, Pontevedra
Nos arredores da cidade de Pontevedra, nunha illa do Lérez, modificouse toda a paisaxe para crear, no marco do Xacobeo 1999 un parque escultórico sen precedente en Galicia. Doce artistas de talla internacional foron convidados a crear pezas orixinais, contextualizadas no lugar e a historia deste espazo de 70.000 metros cadrados cunha materia prima base: a pedra de Galicia en calquera das súas cores.
Os escultores Ulrich Röckriem, Fernando Casás, Richard Long, Jenny Holzer, Giovanni Anselmo, José Pedro Croft, Ian Hamilton Finlay, Francisco Leiro, Dan Graham, Anne e Patrick Poirier, Enrique Velasco e Robert Morris elixiron rocas naturais de Galicia como os granitos Rosas Porriño, Gris Mondariz, Gris Perla, granito branco e granito negro de Campo Lameiro.
A Illa das Esculturas merece case un capítulo aparte nas obras de arte contemporánea realizadas con granito de Galicia.
‘Breogán’ de Xosé Cid, A Coruña
Xosé Cid Menor é un dos escultores contemporáneos máis relevantes de Galicia e, como non, empregou o granito para as súas creacións desde os seus inicios en 1969. A súa obra atópase no Pazo de Vilar Arin (Ourense), a Praza Paz Nóvoa (Ourense), a Igrexa de Santa Eufemia de Ourense, o Colexio Público de Melón (Ourense) ou a fachada da casa reitoral de Soutopenedo (Ourense), entre outros.
Unha das súas pezas máis fotografadas está no Parque Escultórico da Torre de Hércules (A Coruña), onde se atopan tamén outros exemplos destacados de obras realizadas en granito de Galicia. A estatua de Breogán, esculpida en granito branco, atópase na rampla de acceso da Torre de Hércules desde 1995.
‘O Rexo’ de Ibarrola, Allariz (OU)
O escultor bilbaíno Agustín Ibarrola empregou 600 toneladas de rocas de granito e lousa para moldear o Bosque do Rexo á ribeira do río Arnoia, na localidade ourensá de Allariz. O artista adaptou a súa arte ás formas das pedras elixidas, que non foron escollidas de maneira intencionada, senón de forma aleatoria e foron situadas en liña co río. Ademais, as pedras foron instaladas en relación a árbores e recibiron un tratamento similar en forma de pinturas de vivas cores.
Ibarrola deseñou o espazo, que foi inaugurado en 1999, pero a execución das policromías correu a cargo dun grupo de estudantes de Belas Artes. No verán de 2021, alertado polo estado de conservación deficiente das pinturas do Ecospazo O Rexo, o Concello de Allariz iniciou a restauración da obra de Ibarrola.
‘Xente’ de Emilio Celeiro, A Coruña
A obra escultórica Xente gozou de dúas vidas. O seu autor, o artista plástico coruñés Emilio Celeiro, tallouna en granito en 1997 para unha exposición temporal na súa cidade natal. Organizada pola Xunta de Galicia coa temática do Camiño de Santiago, unha vez terminada devolveu as pezas aos autores. Celeiro almacenou esta monumental obra composta por tres bloques superpostos de 500 quilos cada un, tres módulos de 70 centímetros de alto e 50×50 de ancho.
Dúas décadas despois, Celeiro padeceu en 2020 o COVID-19 e unha pneumonía que lle obrigaron a recibir asistencia sanitaria de emerxencia. O artista decidiu entón realizar unha doazón ao Concello da Coruña para render unha homenaxe ao persoal sanitario que actuou na pandemia. A obra foi instalada en 2021 nos Xardíns de Méndez Núñez, un parque dotado con outras obras escultóricas de relevancia.
‘O Fisgón’ de Varela, Moaña (PO)
A escultura de O Fisgón, que preside o paseo marítimo de Moaña, é unha peza de granito de 15 toneladas e catro metros de alto que representa a un Neptuno moderno armado cun tridente (tamén chamado fisg). É unha obra do artista local Manuel Varela, que conta con outras pezas de gran volume elaboradas en pedra natural de Galicia.
Varela é un artista formado na Escola de Canteiros de Poio, Pontevedra, que conta con outros monumentos públicos: ao comandante de enxeñeiros Pedro Antonio Cerviño (1997, Campo Lameiro, Pontevedra); ao Canteiro (1999, Verducido, Pontevedra), Porta do Roseira (2009 e 2010, Moaña, Pontevedra). Ademais, foi colaborador en traballos de granito de Silverio Rivas, Manolo Paz e Francisco Leiro.
‘Encontro entre dous mundos’ de Picallo, Baiona (PO)
Magín Picallo é o autor do monumento ‘Encontro entre dous Mundos’, un conxunto conmemorativo do V Centenario do Descubrimento de América emprazado en Baiona (Pontevedra) en 1993. O autor galego esculpió en granito varios grupos de figuras que representan a Galicia (composto por un caudillo celta, un canteiro, un gaiteiro e unha nai cos seus fillos), América (cun cacique indio, co deus sol na man; e un flautista), a emigración (formado por unha parella que parte facía o descoñecido) e o retorno (unha parella dun galego e unha americana). As figuras están dispostas ao redor dunha gran esfera, que simboliza o Mundo e que, no seu interior, contén mostras de terra, traída dos 22 países iberoamericanos.
‘Monumento aos voluntarios do Prestige’ de Aldonza, O Grove (PO)
A traxedia do naufraxio do Prestige, que produciu unha marea negra nas costas de Galicia entre 2002 e 2003, motivou a mobilización de miles de particulares de toda España cara ás zonas máis afectadas. Unha vez terminado o seu traballo, sucedéronse os recoñecementos á súa achega.
Un deles foi o do Concello do Grove, que encargou un monumento ao artista compostelán Óscar Aldonza Torres, que contou coa colaboración de Carlos Alfonzo Fernández, Álvaro García Lema, Roberto Ponte Rego e Pablo Alfonso Malvar. A escultura, elaborada en granito, representa a un grupo de voluntarios en plena tarefa de limpeza, vestidos con monos e máscaras e cos capazos onde recollían os restos de fuel. Atópase no paseo marítimo de San Vicente do Mar.
A maxestosidade do granito de Galicia e a súa accesibilidade en todo o territorio facilitaron que escultores contemporáneos o empreguen en monumentos de gran volume para conseguir presenzas impoñentes en espazos públicos. Se queres saber máis, aquí podes coñecer outras oito esculturas de granito de Galicia.
