O Dourado, a cidade perdida feita de ouro, levou a moitos conquistadores para emprender unha procura perigosa e inútil a través das selvas e montañas de Sudamérica. Con todo, miles de anos atrás, para os romanos, o soño do Dourado fíxose realidade en Gallaecia.
O noroeste da Península, en especial as provincias da Gallaecia e a Lusitania, foron as principais provedoras de ouro para o Imperio Romano a partir de Augusto, que reinou dacabalo entre o século I antes de Cristo e o século I despois de Cristo. Durante estes anos, centos de toneladas movéronse desde o noroeste peninsular. O metal precioso extraído de Galicia, Asturias e o norte de Portugal foi o que despois circulou ao longo do vasto territorio do Imperio en forma de moedas chamadas áureos. A cifra exacta non se coñece, pero os expertos falan dunhas 190 toneladas de ouro movido desde Galicia, para facernos unha idea algo máis de 5.800 millóns de euros (segundo a cotización actual do metal).
De toda esta actividade quedan pegadas en moitos municipios galegos. E é que a minaría é a actividade económica que mellor quedou gravada na paisaxe, así é como a través de carreiros e camiños circundantes aos ríos galegos podemos seguir as pegadas dos nosos antepasados mineiros, eses galegos que tributaban a Roma dedicando parte do ano para traballar nas explotacións auríferas e que grazas a iso tiñan cidadanía romana.
Se seguimos o curso do Miño e dos seus afluentes atoparémonos con gabias, canles artificiais e murias (acumulacións de cantos rodados) que non están alí por casualidade, senón que son a pegada da minaría do Imperio Romano.
A minaría romana foi ademais moi avanzada para os anos nos que se desenvolveu, e como exemplo das modernas técnicas empregadas, temos os ‘montes furados’ como o de Quiroga (Lugo). Trátase dun un atallo un meandro do río Sil, desta maneira puideron secar e facer crecer o Sil ao seu gusto e, así, recoller de cando en vez os sedimentos cargados do metal. Escaváronse 120 metros de lonxitude e 20 metros de ancho para facer pasar a auga. E así, ao quedar os limos e arxilas do fondo do río ao descuberto, recollíase o prezado material.
O proxecto Avraria: o estudo da minaría en Ou Courel
O Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC) comezou en 2020 o proxecto Avraria, iniciativa que ten como obxectivo comprender os cambios que a minaría de ouro en Hispania supuxo sobre a organización do territorio, a estrutura económica e a configuración da paisaxe.
A meta do proxecto é desenvolver unha síntese histórica que achegue unha imaxe global do papel desempeñado polo ouro ibérico na evolución política e económica do Imperio Romano, e do seu impacto local na configuración da paisaxe.
Os científicos implicados no proxecto comezaron as súas investigacións nos depósitos de auga empregados para abastecer as explotacións mineiras romanas de Ou Courel (Lugo). O equipo do CSIC realizou sondaxes nesta zona para secuenciar cronoloxicamente a evolución dos labores mineiros nesta zona de montaña que ata a conquista do Imperio Romano apenas tiña poboación.
Os primeiros datos obtidos permiten valorar os cambios sucedidos ao longo do tempo nas formas de ocupación do territorio de Ou Courel desde o momento inmediatamente anterior ao comezo dos labores mineiros, durante o seu desenvolvemento e tras o seu abandono. O estudo pon de manifesto que da ocupación romana de Ou Courel xurdiu unha nova rede de poboamento a través da apertura de decenas de minas auríferas.
O traballo de campo de Avraria estenderase ata 2024 polas minas do cuadrante noroccidental da península, entre elas a de Montefurado
O proxecto contempla catro grandes liñas de actuación: a identificación das explotacións, a cuantificación do volume de ouro extraído, a determinación do inicio e fin da explotación de ouro en Hispania, e, por último, o estudo do impacto ambiental da minaría.
Neste momento xa dispoñemos dun completo mapa de minas de ouro entre os séculos I e II despois de Cristo, que elaboraron ao longo de anos os investigadores do equipo Estrutura Social e Territorio-Arqueoloxía da Paisaxe do CSIC, apoiados pola Universidade de Santiago de Compostela, comandados polo director Javier Sánchez-Palencia, salpica de puntos Galicia. Concretamente o Baixo Miño móstrase colmado de ata 144 minas, moitas delas a beiras do río Tea que testemuñan o aproveitamento aurífero.
A mina de ouro subterránea máis grande de Galicia
Pero a explotación mineira durante os anos do Imperio non só realizábase na superficie. Durante o verán de 2021, a limpeza dun monte en Tabagón (O Rosal), na comarca pontevedresa de Baixo Miño, sacou á luz varios pozos dunha milenaria mina de ouro romana.
Segundo Óscar Pazos, o xeólogo encargado de publicar o seu descubrimento, a mina conta con varias hectáreas de superficie e galerías de ata 30 metros de profundidade. Cifras que a sitúan como a maior explotación subterránea desas características atopada ata a data en Galicia.
Para describir o alcance do achado, Pazos conta que a mina de ouro romana baixo terra máis grande descuberta na Península está en Valongo, preto do Porto, en Portugal, con galerías que nalgún punto alcanzan os oitenta metros de profundidade e nas mesmas capas xeolóxicas que Tabagón.
A minaría romana e o Reino de Galicia
O xeólogo Óscar Pazos, tamén explica no seu libro ‘A invención dá Gallaecia e a minería romana’ que o emperador Vespasiano concedeu a cidadanía latina ás provincias hispanas ao acceder ao poder no ano 69 porque era a forma de asegurar que os metais que se extraían nelas, especialmente os preciosos da Gallaecia e a Lusitania, chegaban a mans do emperador. O que podería explicar por que as antigas tribos de poboadores da Gallaecia foron abandonando os castros que habitaban e empezaron a establecerse nas cidades que Roma ía fundando.
A minaría non só afectou á paisaxe, senón que o resultado foi a conformación dunha identidade propia como pobo e de estruturas sociopolíticas particulares.
O experto engade que, ademais, a Gallaecia foi a única provincia que mantivo o autorreconocimiento tras a caída do Imperio coa invasión dos pobos bárbaros, que fundaron o Reino de Galicia, e que o mantivo sostenidamente no tempo.
