Os minerais estratéxicos ou materias primas estratéxicas son aqueles recursos naturais que, debido ás súas propiedades únicas e á súa importancia en diversos sectores industriais, son considerados críticos para o desenvolvemento das tecnoloxías ecolóxicas e dixitais máis relevantes, así como de equipos militares e espaciais.
Estas materias primas críticas teñen alto risco de interrupción da subministración. Segundo a clasificación da Unión Europea, que se actualiza cada ano, en 2024 existen 34 materias primas fundamentais necesarias para a transición ecolóxica e a industria europea.
Destas, 17 minerais son considerados estratéxicos polo seu importante papel en sectores clave para a economía europea, como a tecnoloxía. Isto significa que a perda de control sobre estes materiais pode supor unha dependencia que ameace a seguridade económica e tecnolóxica.
O rol actual de China
A República Popular China emerxeu como o principal produtor mundial dunha ampla gama de minerais estratéxicos, consolidando a súa posición como líder na produción de metais esenciais para tecnoloxías limpas e dixitais. Teñen a cota maioritaria en terras raras e grafito, cunha posición dominante no procesado das substancias empregadas nestas tecnoloxías, sendo hexemónico en terras raras (superior ao 85%) e cobalto (65%), cunha presenza maior do 55% en litio, e unha forte presenza en cobre e níquel, o 40% e o 35%, respectivamente.
A influencia de China nas cadeas de subministración globais e o seu papel na fabricación de tecnoloxías clave, como paneis solares e baterías para vehículos eléctricos, situárona como un actor clave na xeopolítica económica do século XXI, o que levou a que a Comisión Europea definira a China como un “rival sistémico”, debido ao seu papel case monopolístico na cadea de subministración.
China: produtor e consumidor de minerais estratéxicos
O consumo chinés de materias primas nas dúas últimas décadas alcanzou o 45%-57% do total mundial, segundo o Banco Mundial.
Aínda que China é o principal consumidor de metais, tamén necesita importacións para lograr o procesado destes. Entre os minerais que importa están o cobre, níquel, carbonato de litio, cobalto, terras raras (a pesar de ser o principal produtor, cun 60%), pero tamén a bauxita (segundo produtor de aluminio) e o mineral de ferro como primeiro consumidor mundial (e primeiro fabricante de aceiro).
A guerra polo litio, o novo ouro branco
O litio é un elemento químico empregado na fabricación de baterías para vehículos eléctricos, teléfonos móbiles, ordenadores portátiles e outros aparellos electrónicos, sendo un dos metais fundamentais para a transición enerxética. Debido a isto, está a experimentar, e seguirá experimentando, unha demanda crecente para o desenvolvemento de tecnoloxías limpas.
A subministración mundial de litio concéntrase en Australia (52%) e Chile (25%), que representan máis do 75% das exportacións globais. China, a pesar de ser un gran consumidor e produtor, ocupa o terceiro posto, seguida por Arxentina (6%), mentres que o resto do mundo produce o 4% adicional.
Segundo a Axencia Internacional da Enerxía, China produce máis do 80% do hidróxido de litio (litio refinado) do mundo. Polo tanto, China depende das importacións dos seus socios do Pacífico para satisfacer a crecente demanda da súa industria de baterías e vehículos eléctricos. Estes acordos son fundamentais para manter o seu liderado nestas tecnoloxías.
A estratexia de China e o seu crecemento
A estratexia chinesa para abastecerse é agresiva, e contrasta coa doutras potencias tecnolóxicas, segundo o experto en sostibilidade e minaría Luis de la Torre.
O control sobre os recursos minerais vai máis alá da mera posesión territorial. Un país pode exercer influencia a través de diferentes mecanismos, como a xestión das operacións mineiras, o desenvolvemento tecnolóxico, o control da infraestrutura, a integración na cadea de valor, o coñecemento do mercado e o apoio político ou financeiro ao país. Aínda que a extensión territorial é un factor determinante, a calidade dos xacementos, a historia e a xeoloxía tamén inflúen na capacidade dun país para aproveitar os seus recursos minerais.
As compañías chinesas, coa súa política “Go global”, estableceron contratos a longo prazo, ou entraron directamente nos consellos das empresas desde onde podían asegurar unha subministración de recursos, algo que preocupaba ao país asiático.
Caso de Greenbushes
Greenbushes é a mina de litio máis grande de Australia e do mundo. Contribúe co 40% das 55.000 toneladas de litio extraídas no país en 2021. A rocha escavada debe ser triturada e queimada para producir “espodumena”. Este material, que contén aproximadamente un 6% de litio, envíase desde Australia a China, que refina o 60% do litio do mundo e o 80% do hidróxido de litio do mundo.
Unha situación semellante prevese en Bolivia, Arxentina e Brasil. As empresas chinesas Tibet Summit Resources, a firma chilena SQM, e a mineira chinesa BYD, xa realizaron investimentos e teñen contratos a longo prazo en territorios latinoamericanos para explotar as súas minas.
Latinoamérica: un potencial sen explotar no punto de mira de China
O 60% das principais reservas de litio atópanse en América Latina. Aínda que Australia ten o 8,2% das reservas de litio, incluso máis do que ten a propia China, o recurso é máis abundante nos países do “triángulo do litio” de América do Sur (Chile, Argentina e Bolivia; este último é o país con máis reservas a nivel mundial, cun 23,7%).
Aínda que entre Bolivia e Argentina posúen case a metade das reservas mundiais, ningún destes territorios contribúe aínda de maneira significativa á produción mundial debido a que non contan coas capacidades de explotación necesarias para aproveitar os seus recursos. As empresas chinesas seguen expandíndose por todo o mundo para extraer minerais estratéxicos. A súa mirada está posta en América Latina e nas súas reservas, non só de litio, senón tamén de cobalto, cobre e terras raras.
Dependencia europea dos minerais de China
A Unión Europea extrae ou produce menos do 5% dos recursos minerais críticos mundiais, mentres que representa o 20% do consumo mundial.
Os países europeos obteñen o 97% do seu magnesio de China, e os elementos de terras raras pesadas, que se utilizan nos imáns permanentes, refínanse exclusivamente en China.
A demanda continúa medrando e non se ve que exista un cambio na tendencia. Estímase que para o 2050 a demanda de algúns minerais como o aluminio, o cobalto, o ferro, o plomo, o litio, o manganeso e o níquel pode ser superior ao 1.000%, segundo o Banco Mundial.
A UE depende da importación destes metais entre un 75% e un 100%, polo que, ao non contar cos recursos suficientes, a capacidade de compra e de subministración da Unión para as enerxías limpas vese ameazada.
Os minerais estratéxicos en Europa atópanse infraexplotados a pesar do seu gran potencial. Prevese que para alcanzar os seus obxectivos climáticos e reducir a súa dependencia doutros países como China, Europa se verá forzada a aumentar a minaría para explotar as súas propias reservas de minerais de terras raras.
En Europa, as nosas alternativas atópanse en:
- Portugal é o único país europeo cunha participación significativa na produción mundial de litio, achegando aproximadamente o 1% do total.
- España conta con xacementos de litio sen explotar en Salamanca, Galicia e Extremadura, este último con seis xacementos localizados. Estímase que o proxecto da mina subterránea e unha planta de primeira transformación poderá producir 33.000 toneladas de hidróxido de litio ao ano. É unha das medidas que se están tomando e que se espera que en 2017 se poida comezar a explotar.
- Alemaña, coa súa forte industria automobilística, é outro dos socios europeos que conta con reservas sen explotar. Con todo, está a explorar activamente novos xacementos minerais na conca superior do Rin. Empresas como Vulcan Energy Resources, provedor de xigantes automobilísticos como Volkswagen, Renault e Stellantis, xa contan con licenzas e están buscando garantir a subministración de materias primas esenciais.
